Οπτικές ψευδαισθήσεις: Το άγνωστο σύμπτωμα απώλειας όρασης

 

Η απώλεια της όρασης που προκαλούν η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας και άλλες οφθαλμικές παθήσεις μπορεί να κάνει μερικούς ανθρώπους να βλέπουν σχήματα και πρόσωπα τα οποία δεν υπάρχουν. Το φαινόμενο αυτό, που είναι γνωστό ως σύνδρομο Charles Bonnet, είναι πολύ πιο συχνό απ' ό,τι πίστευαν έως πρότινος οι ειδικοί.

Σε μία νέα μελέτη περισσότερο από το 12% των ασθενών με ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας που συμμετείχαν δήλωσαν ότι είχαν τέτοιου είδους οπτικές ψευδαισθήσεις (visualhallucinations). Οι ερευνητές όμως πιστεύουν ότι το αληθινό ποσοστό είναι ακόμα υψηλότερο. Κατά μέσο όρο, οι ασθενείς είχαν σποραδικά οπτικές ψευδαισθήσεις για περίπου 3 χρόνια. Οι περισσότεροι «έβλεπαν» διάφορες εικόνες, κυρίως ανθρώπους και πρόσωπα που όμως δεν υπήρχαν.

Η Αμερικανική Εταιρεία Ειδικών στον Αμφιβληστροειδή (ASRS), εξάλλου, αναφέρει ότι περίπου το 20% των πασχόντων από παθήσεις της ωχράς κηλίδας έχουν οπτικές ψευδαισθήσεις. Ψευδαισθήσεις μπορεί να έχουν και οι πάσχοντες από άλλα οφθαλμολογικά προβλήματα, όπως το γλαύκωμα. Μπορεί επίσης να έχουν και ασθενείς με οφθαλμοπάθειες που σχετίζονται με εγκεφαλικά επεισόδια.

Οι οπτικές ψευδαισθήσεις μπορεί να εκδηλωθούν σε άτομα κάθε ηλικίας, αλλά είναι πιο συχνές στις ηλικίες άνω των 80 ετών. Η εμφάνισή τους δεν σημαίνει πως επιδεινώνεται η κατάσταση της όρασης. Αντιθέτως, οι ασθενείς μπορεί να έχουν οπτικές ψευδαισθήσεις ακόμα κι αν έχουν ήπια απώλεια της όρασης ή μικρά «τυφλά» σημεία στο οπτικό πεδίο τους.

Τι είναι, όμως, οι οπτικές ψευδαισθήσεις και γιατί αναπτύσσονται; «Η ψευδαίσθηση αναπτύσσεται όταν κάποιος βιώνει μία αισθητηριακή αντίληψη χωρίς εξωτερικό ερέθισμα», λέει ο Χειρουργός-Οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision και καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU Medical School). «Με άλλα λόγια, τα μάτια που είναι αισθητήρια όργανα δημιουργούν εικόνες, οι οποίες δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Αυτό είναι εντελώς διαφορετικό από την παραίσθηση, δηλαδή την παρερμηνεία υπαρκτών αισθητηριακών ερεθισμάτων. Η διάκριση αυτή έχει μεγάλη σημασία για τους ασθενείς, καθώς συχνά φοβούνται ότι εκτός από την όρασή τους αρχίζουν να χάνουν και τη νοητική ή την ψυχική υγεία τους».

Ωστόσο, οι οπτικές ψευδαισθήσεις που προκαλεί η απώλεια της όρασης, δεν πηγάζουν από κάποιο νευρολογικό ή ψυχιατρικό πρόβλημα. Οι έως τώρα έρευνες δείχνουν πως αναπτύσσονται όταν ο εγκέφαλος αναζητά μάταια νέες εικόνες για να επεξεργαστεί. Επειδή λόγω της απώλειας της όρασης δεν τις βρίσκει, αρχίζει να δημιουργεί δικές του ή να ανακαλεί εικόνες που έχει αποθηκευμένες στη μνήμη του, σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (AAO).

Αυτές οι φανταστικές εικόνες μπορεί να είναι απλές γραμμές, σχήματα, φώτα που αναβοσβήνουν ή πιο σύνθετες εικόνες προσώπων, ανθρώπων, ζώων ή γεωμετρικών σχημάτων. Μπορεί να εκδηλωθούν οποιαδήποτε στιγμή και να διαρκέσουν από μερικά δευτερόλεπτα έως λεπτά ή και ώρες. Μερικές φορές είναι στατικές εικόνες, ενώ άλλες είναι κινητές.

Οι ασθενείς με  σημαντική απώλεια της όρασης παρουσιάζουν συχνότερα οπτικές ψευδαισθήσεις, ιδίως όταν η απώλεια αφορά την κεντρική όραση.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην περίπτωση της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. «Η ωχρά κηλίδα είναι μία ελλειπτική, κιτρινόμορφη (ωχρή) περιοχή, που βρίσκεται κοντά στο κέντρο του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, στο πίσω μέρος του ματιού», λέει ο κ. Κανελλόπουλος. «Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στο φως και αποτελεί το κέντρο της όρασης, καθώς είναι υπεύθυνη για την ευκρινή όραση και την αντίληψη των χρωμάτων. Οποιαδήποτε αλλοίωσή της έχει ως επακόλουθο τη μείωση της κεντρικής όρασης. Αυτή γίνεται αντιληπτή ως παραμορφώσεις των εικόνων και σκοτεινά σημεία στο οπτικό πεδίο».

Οι πάσχοντες από ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας δεν μπορούν να δουν τις λεπτομέρειες ενός αντικειμένου που βρίσκεται ευθεία μπροστά τους, είτε το κοιτάζουν από κοντά είτε από μακριά. Ωστόσο η περιφερειακή όρασή τους είναι φυσιολογική. Αν, λ.χ., κρατούν με τα δύο χέρια τους ένα ρολόι, μπορεί να βλέπουν τα χέρια αλλά όχι τους δείκτες του, με το ένα ή και με τα δύο μάτια.

Αν δεν γίνει εγκαίρως η διάγνωση, η όρασή τους θα συνεχίζει να μειώνεται, θα χρειάζονται ολοένα περισσότερο φως για να διαβάσουν ή να κάνουν κάποια λεπτή εργασία, θα δυσκολεύονται να κινηθούν στο ημίφως, θα βλέπουν ολοένα πιο θολά τα τυπωμένα γράμματα, η ένταση και η φωτεινότητα των χρωμάτων θα μειώνονται και θα δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν πρόσωπα.

Σε όλα αυτά τα συμπτώματα πρέπει να προστεθούν και οι οπτικές ψευδαισθήσεις, οι οποίες είναι ίσως οι πιο τρομακτικές απ' όλες.

Δυστυχώς, δεν υπάρχει θεραπεία για το σύνδρομο Charles Bonnet. Υπάρχουν, όμως, μερικές στρατηγικές που μπορεί να βοηθήσουν τους ασθενείς να αντιμετωπίσουν τις οπτικές ψευδαισθήσεις τους.

«Το πρώτο που πρέπει να κάνουν είναι να μιλήσουν στον οφθαλμίατρό τους, εάν αισθάνονται ότι βλέπουν πράγματα που δεν υπάρχουν», συνιστά ο κ. Κανελλόπουλος. «Εκείνος θα αποκλείσει κατ' αρχάς τις άλλες πιθανές αιτίες των ψευδαισθήσεων, όπως νευρολογικές παθήσεις ή ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων. Αν επιβεβαιωθεί ότι η αιτία είναι το σύνδρομο, μπορεί να τους συστήσει τεχνικές διαχείρισης των ψευδαισθήσεων».

Τέτοιου είδους τεχνικές είναι λ.χ. η αλλαγή φωτισμού και περιβάλλοντος (π.χ. αν η ψευδαίσθηση δημιουργείται σε ένα δωμάτιο στο ημίφως, θα τους προτείνει να δυναμώσουν τα φώτα), το συχνό βλεφάρισμα, η γρήγορη μετακίνηση των ματιών από την μία πλευρά στην άλλη χωρίς να κινηθεί το κεφάλι κ.ά. Πολύ σημαντικό είναι επίσης οι ασθενείς να κοιμούνται καλά, να γυμνάζονται συστηματικά και να κάνουν ασκήσεις χαλάρωσης, διότι η κόπωση και το στρες μπορεί να επιδεινώσουν τις οπτικές ψευδαισθήσεις.

«Οι οφθαλμίατροι μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς να συνειδητοποιήσουν ότι αυτό που τους συμβαίνει αποτελεί παρενέργεια της φθίνουσας όρασής τους και όχι της έκπτωσης των νοητικών λειτουργιών τους», τονίζει ο ειδικός. «Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, αν αναλογιστούμε ότι οι παθήσεις της ωχράς και οι άλλες οφθαλμολογικές αιτίες των ψευδαισθήσεων προσβάλλουν ηλικιωμένους, ευαίσθητους ανθρώπους».