Γυναίκες: Τι πρέπει να γνωρίζουν για τις κύστεις στην ωοθήκη

Αν νιώθετε ασυνήθιστο πόνο ή πίεση χαμηλά στην κοιλιά, μπορεί να έχετε κύστεις στην ωοθήκη. Αυτοί οι μικροί, γεμάτοι υγρό ή ιστό ασκοί πάνω ή μέσα στην ωοθήκη είναι πάρα πολύ συνηθισμένοι.

Όπως αναφέρει το Γραφείο Υγείας της Γυναίκας (OWH) του αμερικανικού υπουργείου Υγείας & Ανθρώπινων Υπηρεσιών, οι κύστεις της ωοθήκης είναι πολύ συχνές στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας με τακτική έμμηνο ρύση. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες από αυτές θα έχουν μία κύστη ωοθυλακίου ή ωχρού σωματίου κάθε μήνα. Ωστόσο δεν θα νιώσουν κάποια ενόχληση, εκτός κι αν μία κύστη μεγαλώσει πολύ ή σχηματίσουν πολλές κύστεις. Υπολογίζεται ότι το περίπου 8% των νεαρών γυναικών εκδηλώνουν μεγάλες ωοθηκικές κύστεις οι οποίες χρειάζονται θεραπεία.

Οι κύστεις στην ωοθήκη είναι λιγότερο συχνές μετά την εμμηνόπαυση, αλλά μπορεί να είναι πιο σοβαρές. Και αυτό διότι οι μετεμμηνοπαυσικές γυναίκες που παρουσιάζουν κύστεις στην ωοθήκη διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσουν καρκίνο των ωοθηκών. Υπολογίζεται ότι κύστεις στην ωοθήκη μετά την εμμηνόπαυση παρουσιάζει ποσοστό έως 16% των γυναικών.

Ακόμα και τα ανήλικα κορίτσια μπορεί να έχουν κύστεις ωοθήκης. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα κορίτσια ηλικίας από λίγων μηνών έως 12 ετών μπορεί να έχουν κάποια κύστη στην ωοθήκη τους, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες. Ωστόσο κατά κανόνα οι μικρές κύστεις συνήθως εξαφανίζονται μέσα σε 6 μήνες, ενώ οι μεγάλες χρειάζονται περισσότερο καιρό.

Όπως εξηγεί ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life, οι πιο συχνές ωοθηκικές κύστεις αναπτύσσονται κατά τον έμμηνο κύκλο και συνήθως είναι καλοήθεις (μη καρκινικές). Οι δύο πιο συχνοί τύποι είναι οι κύστεις ωοθυλακίου και ωχρού σωματίου:

* Κύστεις ωοθυλακίου. Σε έναν φυσιολογικό έμμηνο κύκλο παράγεται ένα ωάριο τον μήνα. Το ωάριο αναπτύσσεται μέσα σε έναν μικροσκοπικό θύλακα (ασκό) που λέγεται ωοθυλάκιο. Όταν το ωάριο ωριμάσει, το ωοθυλάκιο σπάει (ρήξη) και το απελευθερώνει. Οι κύστεις ωοθυλακίου σχηματίζονται όταν δεν γίνει η ρήξη του ωοθυλακίου και συνήθως δεν προκαλούν συμπτώματα. Ο εντοπισμός τους συνήθως είναι τυχαίο εύρημα στη διάρκεια ενός υπερηχογραφήματος, αλλά σπανίως θα χρειασθούν θεραπεία, αφού υποχωρούν μόνες τους μέσα σε 1-3 μήνες.

* Κύστεις ωχρού σωματίου. Όταν σπάσει το ωοθυλάκιο και απελευθερωθεί το ωάριο, το άδειο ωοθυλάκιο συρρικνώνεται σε μία μάζα κυττάρων που ονομάζεται ωχρό σωμάτιο. Το ωχρό σωμάτιο παράγει ορμόνες, οι οποίες προετοιμάζουν τις ωοθήκες για την ωρίμανση του επόμενου ωαρίου. Οι κύστεις ωχρού σωματίου δημιουργούνται όταν δεν συρρικνωθεί το ωοθυλάκιο, αλλά «αυτοσφραγιστεί» και γεμίσει υγρό. Οι περισσότερες κύστεις ωχρού σωματίου υποχωρούν έπειτα από λίγες εβδομάδες, αλλά μερικές μπορεί να γίνουν πολύ μεγάλες. Μπορεί επίσης να αιμορραγήσουν ή να προκαλέσουν συστροφή στην ωοθήκη, που συνοδεύεται από έντονο πόνο. Μερικά φάρμακα που χορηγούνται για την πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης τέτοιου είδους κύστεων.

Οι κύστεις ωοθυλακίου και ωχρού σωματίου αποκαλούνται και λειτουργικές κύστεις, κατά τον Δρ. Βασιλόπουλο. Υπάρχουν όμως και διάφορες μη λειτουργικές κύστεις, όπως οι εξής:

* Ενδομητριωσικές κύστεις (ενδομητριώματα). Τα ενδομητριώματα προκαλούνται από την ενδομητρίωση, δηλαδή από την ανάπτυξη έξω από τη μήτρα ιστού ο οποίος δομικά και λειτουργικά είναι παρόμοιος με τον βλεννογόνο που επιστρώνει το εσωτερικό τοίχωμά της (το ενδομήτριο). Τα ενδομητριώματα της ωοθήκης συχνά είναι γεμάτα αίμα. Σε τέτοια περίπτωση λέγονται σοκολατοειδείς κύστεις. Οι σοκολατοειδείς κύστεις εμφανίζονται σε περίπου τέσσερις στις δέκα γυναίκες με ενδομητρίωση και μπορεί να μειώσουν τη γονιμότητα.

* Δερμοειδείς κύστεις ή τερατώματα. Τα τερατώματα είναι ένα σπάνιο είδος κύστης. Προέρχονται από τα αρχέγονα εμβρυϊκά κύτταρα, που παράγονται πολύ νωρίς στην ανάπτυξη του εμβρύου και είναι αυτά από τα οποία προέρχονται όλα τα εξειδικευμένα κύτταρα του σώματος (π.χ. τα κύτταρα των δοντιών, τα κύτταρα των τριχών, τα κύτταρα του εγκεφάλου κ.λπ.). Τα τερατώματα δημιουργούνται από αρχέγονα κύτταρα που παρέμειναν αδιαφοροποίητα στην ωοθήκη και κάποια στιγμή στην πορεία της ζωής άρχισαν να διαφοροποιούνται. Έτσι, μπορεί να περιέχουν τρίχες, δόντια, σμήγμα, χόνδρο και γενικώς ιστούς που δεν θα έπρεπε να βρίσκονται στην ωοθήκη. Τα τερατώματα ωοθηκών παρατηρούνται συνήθως σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις (σε ποσοστό 1-3%) τα τερατώματα είναι κακοήθη. Τα κακοήθη τερατώματα συνήθως εντοπίζονται σε ανήλικα κορίτσια και γυναίκες ηλικίας έως 20 ετών, αλλά ευτυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται με επιτυχία.

* Κυσταδενώματα. Αυτό το είδος κύστεων δημιουργούνται από τα κύτταρα του εξωτερικού στρώματος (το επιθήλιο) της ωοθήκης. Τα κυσταδενώματα είναι γεμάτα με υγρό και μπορεί να μεγαλώσουν πολύ. Παρά το μέγεθός τους, όμως, συνήθως είναι καλοήθη. Τα κύρια είδη κυσταδενωμάτων είναι το ορώδες κυσταδένωμα που περιέχει διαυγές υγρό και το βλεννώδες κυσταδένωμα στο οποίο το υγρό είναι πιο παχύρρευστο. Τα κυσταδενώματα συνήθως αφαιρούνται χειρουργικά.

Πολυκυστικές ωοθήκες και καρκίνος

«Το 25-30% των γυναικών μαθαίνουν ότι στις ωοθήκες τους έχουν πάνω από 9 κύστεις όταν κάνουν ένα υπερηχογράφημα κάτω κοιλίας και επομένως έχουν πολυκυστικής μορφολογίας ωοθήκες», λέει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Από αυτές τις γυναίκες οι μισές έχουν σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, στη βάση του οποίου βρίσκεται η αυξημένη αντοχή στην ινσουλίνη».

Για να διαγνωστεί μία γυναίκα με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών πρέπει να πληροί τα επονομαζόμενα κριτήρια του Rotterdam. Σύμφωνα με αυτά τα κριτήρια, για να διαγνωστεί μία γυναίκα με το σύνδρομο πρέπει να συνυπάρχουν τουλάχιστον δύο από τρία  συμπτώματα. Τα συμπτώματα αυτά είναι η ασταθής εμμηνόρροια (ακανόνιστος έμμηνος κύκλος), η υπερπαραγωγή ανδρογόνων και οι πολλές κύστεις στις ωοθήκες.

Σε σπάνιες περιπτώσεις μια γυναίκα έχει κακοήθη (καρκινική) κύστη. Οι καρκινικές κύστεις είναι πιο συχνές στις ηλικιωμένες γυναίκες. Οι καρκινικές κύστεις είναι καρκίνος των ωοθηκών. Υπολογίζεται ότι κάθε γυναίκα έχει 1,5 πιθανότητα στις 100 να εκδηλώσει καρκίνο των ωοθηκών κάποια στιγμή στη ζωή της. Αν, όμως, έχει πρώτου βαθμού συγγενή που εκδήλωσε τη νόσο, οι πιθανότητες αυτές αυξάνονται σε 5 στις 100. Ακόμα περισσότερες, τέλος, είναι οι πιθανότητες αυτές στις γυναίκες που φέρουν ογκογόνα γονίδια, τα BRCA1 και BRCA2.

Μερικές γυναίκες, τέλος, αναπτύσσουν κύστεις συνεπεία της φλεγμονώδης νόσου της πυέλου.

«Οι κύστεις των ωοθηκών προκαλούν συμπτώματα αναλόγως με το μέγεθος και το είδος τους», λέει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Όταν είναι μικρές ή και μεσαίου μεγέθους, συνήθως δεν γίνονται αντιληπτές, γι' αυτό έχει μεγάλη σημασία ο ετήσιος προληπτικός έλεγχος με υπερηχογράφημα κάτω κοιλίας. Οι μεγάλες κύστεις μπορεί να προκαλέσουν διάφορα συμπτώματα. Τα πιο συχνά είναι πόνος χαμηλά στην κοιλιά (συνήθως στην μία πλευρά) και αίσθημα πίεσης. Άλλα πιθανά συμπτώματα είναι «φούσκωμα», πόνος κατά την σεξουαλική επαφή, αλλαγές στην ούρηση ή την κένωση του εντέρου, απρόσμενη απώλεια ή αύξηση του βάρους, έντονος πόνος κατά την έμμηνο ρύση και ταχεία ανάπτυξη αισθήματος κορεσμού της πείνας».

Αν μία κύστη υποστεί ρήξη, αιμορραγήσει, συστραφεί ή προκαλέσει συστροφή της ωοθήκης, θα εκδηλωθεί απότομος, οξύς πόνος, συνεχίζει.

Σε κάθε περίπτωση, «ανεξάρτητα από την ηλικία σας, αν παρουσιάσετε συμπτώματα όπως «φούσκωμα», ανάγκη για πιο συχνή ούρηση, αίσθημα πίεσης στην πύελο, πόνο ή μη φυσιολογική αιμορραγία από τον κόλπο, μην τα αμελήσετε. Συμβουλευθείτε αμέσως τον γυναικολόγο σας», συνιστά ο Δρ. Βασιλόπουλος.