Η νηστεία στην εγκυμοσύνη και όταν η μητέρα θηλάζει το μωρό

Λίγες εβδομάδες απόμειναν έως το Πάσχα και εάν είστε ή προσπαθείτε να μείνετε έγκυος, μπορεί να αναρωτιέστε εάν μπορείτε να νηστέψετε και για πόσο καιρό.

Η απορία αυτή είναι εύλογη. Η σύλληψη και η διατήρηση της εγκυμοσύνης είναι μια λεπτή ισορροπία και η νηστεία είναι πολύ διαφορετική από την καθημερινή διατροφή, ειδικά για όσους συνήθως ακολουθούν τα πρότυπα της δυτικού τύπου διατροφής με τα πολλά κρεατικά και λίπη.

Μπορεί, λοιπόν, η νηστεία να επηρεάσει την ορμονική ισορροπία του οργανισμού; Υπάρχει περίπτωση να έχει συνέπειες στις πιθανότητες σύλληψης; Και πόσο μπορεί να επηρεάσει το αναπτυσσόμενο έμβρυο;

«Στα ερωτήματα αυτά εύκολες απαντήσεις, οι οποίες να ισχύουν για όλες τις γυναίκες, δεν υπάρχουν», απαντά ο δρ Δημήτρης Μπιλάλης, μαιευτήρας χειρουργός γυναικολόγος, επιστημονικός διευθυντής της Women’s Health Clinic. «Κάθε γυναίκα είναι ξεχωριστή και ο οργανισμός της έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες, επομένως το αν θα νηστέψει ή όχι, πριν ή στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είναι κάτι που εξατομικεύεται κατά περίπτωση. Αυτό που ξέρουμε με βεβαιότητα είναι ότι καμία γυναίκα δεν πρέπει να ακολουθεί νηστεία πλούσια σε τηγανητά φαγητά, ούτε βεβαίως νηστεία μονοφαγίας - π.χ. να τρώει για μια εβδομάδα μόνο βραστές πατάτες ή μόνο φακές, γιατί έτσι έχει μάθει. Είναι επίσης απαραίτητο να ακολουθήσει ένα προσεκτικά σχεδιασμένο διαιτολόγιο, ώστε να τροφοδοτεί τον οργανισμό της με όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται».

Πριν τη σύλληψη

Το θέμα της θρησκευτικής νηστείας πριν και στη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει εξεταστεί σε αρκετές μελέτες. Σε μία από τις πιο πρόσφατες, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ εξέτασαν εάν ο περιορισμός των θερμίδων, που συνεπάγεται η νηστεία, μπορεί να παρεμποδίσει τη σύλληψη.

Όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές, ο θερμιδικός περιορισμός όχι μόνο δεν εμπόδιζε τη σύλληψη, αλλά αύξανε και τον αριθμό των ωαρίων που παράγονταν κατά την ωορρηξία. Ανάλογα ευρήματα είχαν και μελέτες σε άλλα ζώα, όπως σε θηλυκούς πιθήκους, γι’ αυτό και οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το ίδιο θα συμβαίνει και στις γυναίκες.

Πώς θα μπορούσε να εξηγηθεί αυτό το φαινόμενο; «Είναι πιθανό η μειωμένη θερμιδική πρόσληψη να ελαττώνει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και να επηρεάζει ευνοϊκά τις ορμόνες της αναπαραγωγής», λέει o δρ Μπιλάλης. «Έτσι, οι γυναίκες που νηστεύουν ίσως έχουν πιο φυσιολογικό έμμηνο κύκλο και υγιή παραγωγή ωαρίων. Και πάλι, όμως, αυτό αναμένουμε να συμβεί όταν μια γυναίκα κάνει σωστή νηστεία και όχι κάποια αυστηρή ή/και μονοφαγική νηστεία».

Η νηστεία της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας συνιστά την περίοδο της Σαρακοστής αποχή από τα ζωικής προελεύσεως τρόφιμα (κρέας, αυγά, γαλακτοκομικά, ψάρια). Ψάρι επιτρέπεται να καταναλωθεί μόνο την 25η Μαρτίου και την Κυριακή των Βαΐων. Αντιθέτως, επιτρέπει ελεύθερη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, δημητριακών, ξηρών καρπών και θαλασσινών. Περιορισμοί υπάρχουν και στο ελαιόλαδο (επιτρέπεται μόνο τα Σαββατοκύριακα, με εξαίρεση το Μεγάλο Σάββατο) αλλά όχι στις ελιές.

Αυτού του είδους η διατροφή ως φαίνεται δεν δημιουργεί προβλήματα ούτε στην ποιότητα των σπερματοζωαρίων. Αντιθέτως, δρα ευνοϊκά και στα ανδρικά αναπαραγωγικά όργανα, εφόσον βέβαια η νηστεία είναι ισορροπημένη και ο οργανισμός τροφοδοτείται με επαρκείς ποσότητες υγρών.

Στην εγκυμοσύνη

Αν ήδη είστε έγκυος, έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία να κάνετε ισορροπημένη διατροφή και να αποφύγετε τον αυστηρό περιορισμό των θερμίδων. «Μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι η αφαγία για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή κετονικών σωματίων», εξηγεί ο κος Μπιλάλης. «Τα κετονικά σωμάτια είναι μόρια που παράγονται από το ήπαρ στη διάρκεια περιόδων μειωμένης πρόσληψης τροφής και μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες στο έμβρυο».

Η νηστεία στην εγκυμοσύνη μπορεί να έχει και άλλες συνέπειες, αναλόγως με το τρίμηνο της κυήσεως. Όταν, λ.χ., η γυναίκα νηστεύει με λάθος τρόπο κατά το πρώτο τρίμηνο, το επακόλουθο μπορεί να είναι η απόκτηση μωρού με λίγο μικρότερο σωματικό βάρος από το φυσιολογικό. Ενδέχεται επίσης το μωρό μεγαλώνοντας να είναι λίγο πιο κοντό και λεπτό από το φυσιολογικό.

Αντίστοιχα, αν η νηστεία συμπέσει με το τρίτο τρίμηνο, όταν η ανάπτυξη του εμβρύου επιταχύνεται, ενδέχεται να υπάρξουν συνέπειες στην σωματική του ανάπτυξη. Και αυτό, διότι ο οργανισμός του έχει αυξημένες ανάγκες σε ιχνοστοιχεία και βιταμίνες, που μπορεί να λείπουν από την διατροφή της νηστείας. Ή πάλι μπορεί άθελά της η γυναίκα να κάνει υπερκατανάλωση από άλλα συστατικά.

«Το ασβέστιο είναι ένα από τα βασικά ιχνοστοιχεία στα οποία μπορεί να παρουσιαστεί έλλειψη», εξηγεί ο ειδικός. «Παλαιότερες έρευνες στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης έχουν δείξει πως η πρόσληψή του μειώνεται στη διάρκεια της νηστείας, επειδή διακόπτεται η κατανάλωση γάλακτος, γιαουρτιού και τυριών. Αντιθέτως, αυξάνεται η πρόσληψη σιδήρου και φυλλικού οξέος - δύο συστατικών που τα χρειάζεται η έγκυος και συνήθως παίρνει σε μορφή διατροφικών συμπληρωμάτων. Οι ισορροπίες αυτές είναι πολύ λεπτές, επομένως η έγκυος πρέπει να προσέχει τι και πόσο τρώει».

Οι λεπτομέρειες που πρέπει να προσέξει

Για καλή απορρόφηση του σιδήρου από τα φυτικής προελεύσεως τρόφιμα (π.χ. φακές, σπανάκι) απαραίτητο είναι να συνοδεύονται από μία καλή πηγή βιταμίνης C (π.χ. λεμόνι, πορτοκάλι, πιπεριές). Αντίστοιχα, για να προσλαμβάνει η έγκυος όλες τις πρωτεΐνες που χρειάζεται πρέπει μεν να τρώει καθημερινά θαλασσινά (προσοχή στο αλάτι), ανάλατους ξηρούς καρπούς ή  όσπρια, αλλά μαζί με κάποιον υδατάνθρακα (π.χ. φακές με ρύζι ή με κομματάκια πατάτας και καρότα ή κοφτό μακαρονάκι με χταπόδι).

Απαραίτητες είναι ακόμα καθημερινά στην έγκυο οι σαλάτες από ποικιλία ωμών ή βρασμένων λαχανικών, καθώς και ποικιλία φρούτων. Καλό είναι επίσης να τρώει καθημερινά λίγο ταχίνι (1-2 κουταλιές της σούπας), διότι αποτελείται κατά περίπου 20% από πρωτεΐνες και περιέχει πολύτιμα αμινοξέα. Περιέχει επίσης αρκετό  φυλλικό οξύ, φώσφορο, ασβέστιο και άλλα θρεπτικά συστατικά.

Ως κύρια πηγή λίπους στη διατροφή της, τέλος, πρέπει να έχει το ελαιόλαδο. Αν και, όπως προαναφέρθηκε, στη νηστεία πρέπει να καταναλώνεται μόνο τα Σαββατοκύριακα (με εξαίρεση το Μεγάλο Σάββατο) λογικά μια μικρή παρέκκλιση δεν δημιουργεί πρόβλημα. Ειδάλλως, πρέπει να τρώει καθημερινά ελιές. Τρεις μεγάλες ελιές αντιστοιχούν σε περίπου ένα κουταλάκι του γλυκού ελαιόλαδο.

Η ενυδάτωση

Ανεξάρτητα από το αν, τι είδους και για πόσες ημέρες θα κάνει νηστεία η έγκυος, πολύ σημαντικό είναι να ενυδατώνεται πάρα πολύ καλά. Η επαρκής πρόσληψη νερού έχει ζωτική σημασία για την ανάπτυξη του εμβρύου, διότι η αφυδάτωση της γυναίκας μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του αμνιακού υγρού, πρόωρο τοκετό και γενετικές ανωμαλίες.

Πρέπει, λοιπόν, η γυναίκα να πίνει τουλάχιστον οκτώ ποτήρια νερό την ημέρα, συν κάποιους φυσικούς χυμούς εάν και εφόσον το επιτρέπει η κατάσταση της υγείας και το σωματικό βάρος της.

«Αυτό που πρέπει να θυμούνται οι έγκυοι είναι πως κάθε περίπτωση είναι μοναδική. Ας φροντίσουν λοιπόν πριν αρχίσουν τη νηστεία να συμβουλευθούν τον μαιευτήρα τους, διότι στην απόφαση γι’ αυτήν μπορεί να παίξουν ρόλο παράγοντες όπως τυχόν υποκείμενα προβλήματα υγείας και το στάδιο της κυήσεως», τονίζει ο δρ Μπιλάλης. «Καλό είναι επίσης να τον ρωτούν εάν και πόση φυσική δραστηριότητα θα μπορούν να κάνουν την περίοδο της νηστείας. Με την έντονη άσκηση παρατηρούνται αυξημένες απώλειες υγρών και ιχνοστοιχείων, που ίσως αντενδείκνυνται την περίοδο αυτή».

Στον θηλασμό

Όσον αφορά τον θηλασμό, οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν πως η νηστεία για λίγες ημέρες δεν επηρεάζει την παραγωγή του γάλακτος, ούτε την υγεία της μητέρας ή του μωρού, εάν και οι δύο είναι υγιείς.

Απλώς οι θηλάζουσες γυναίκες πρέπει να αυξήσουν λίγες μέρες νωρίτερα την πρόσληψη υγρών και να μειώσουν τις έντονες φυσικές δραστηριότητες, για να μην καίνε περισσότερες θερμίδες απ’ όσες θα προσλαμβάνουν.

Καλό είναι επίσης να πίνουν ένα ποτήρι νερό κάθε φορά που θηλάζουν το μωρό, συν 1-2 ποτήρια ακόμα μέσα στην ημέρα.

Αντιθέτως, η παρατεταμένη νηστεία πρέπει να αποφεύγεται, διότι μπορεί να μειώσει την παραγωγή γάλακτος. Αν συμβεί αυτό, μπορεί με το πέρασμα των ημερών να επιβραδυνθεί η αύξηση του σωματικού βάρους του μωρού.

Επιπλέον, δεν είναι καλή ιδέα να αρχίσει μια γυναίκα νηστεία αμέσως μετά τον τοκετό, διότι ο οργανισμός της ακόμα προσπαθεί να συνέλθει από την εγκυμοσύνη, καθώς και να ρυθμίσει την παραγωγή γάλακτος.

Και πάλι, όμως, είναι σημαντικό η θηλάζουσα γυναίκα να συζητήσει διεξοδικά το θέμα με τον γυναικολόγο και με τον παιδίατρό της.

«Και αν παρ’ όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, εξακολουθείτε να έχετε αμφιβολίες, θυμηθείτε την ρήση “ασθενής και ωδιπόρος αμαρτίαν ουκ έχει”», τονίζει ο δρ Μπιλάλης. «Τί σημαίνει; Ότι ο άρρωστος και η έγκυος γυναίκα δεν αμαρτάνουν εάν δεν νηστέψουν, διότι προέχει η υγεία».