Κυτταρικές θεραπείες: Γιατί είναι τόσο δημοφιλείς;

Πολυάριθμες είναι οι επιστημονικές μελέτες που πραγματοποιούνται στις μέρες μας για τα μεσεγχυματικά κύτταρα και την εφαρμογή τους για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών. Μία απλή έρευνα στη  βάση δεδομένων του Ρub Μed μέχρι σήμερα δίνει  12.252 σχετικές επιστημονικές μελέτες.

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Thermis - Europe (Tissue Engineering and Regenerative Medicine) σε συνεργασία με τη Διεθνή Εταιρεία Αποκατάστασης του Χόνδρου, την  Ευρωπαϊκή Εταιρεία κατά των Ρευματοπαθειών, τη Διεθνή Εταιρεία Κυτταρικών Θεραπειών και την Ευρωπαϊκή Ομάδα Μεταμοσχεύσεων Μυελού των Οστών καταγράφει τις κυτταρικές θεραπείες που γίνονται κάθε χρόνο σε 35 συνεργαζόμενες χώρες, το είδος της  ασθένειας, το είδος των κυττάρων που χρησιμοποιούνται και το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Οι παραπάνω θεραπείες  δεν αφορούν αιματολογικά νοσήματα. Οι ασθένειες στις οποίες χρησιμοποιούνται στην πλειονότητα τα  αυτόλογα μεσεγχυματικά κύτταρα είναι μυοσκελετικές και ρευματικές παθήσεις, καρδιαγγειακά νοσήματα, στη νόσο του  μοσχεύματος κατά του ξενιστή, νευρολογικές παθήσεις και φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου.  

«Ο όρος κυτταρικές θεραπείες χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη χρήση κυττάρων ως θεραπευτικό μέσο,  αντί  της κλασικής συνταγογράφησης  φαρμάκων.  Τα πλέον δημοφιλή κύτταρα που σήμερα χρησιμοποιούνται  στις κυτταρικές θεραπείες είναι τα μεσεγχυματικά, τα οποία χρησιμοποιούνται σε  όλες τις κυτταρικές θεραπείες, εκτός των αιματολογικών ασθενειών. Η χρήση τους στις αιματολογικές νόσους, ως συνοδός θεραπεία, αφορά την προστασία του ασθενή από τη νόσο του μοσχεύματος κατά του ξενιστή, καθώς και την ταχύτερη αποκατάσταση της υγείας του μετά από χημειοθεραπεία», μας εξηγεί η καθηγήτρια Ιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κα Κοκκώνα Κουζή-Κολιάκου.

Μεσεγχυματικά κύτταρα υπάρχουν σε κάθε όργανο του σώματος και είναι αυτά που δημιουργούν τον σκελετό του ανθρώπινου σώματος,  αλλά και του κάθε οργάνου του. Έτσι έχουν την ιδιότητα να εισέρχονται σε κάθε όργανο, διότι αυτό αποτελεί  «το σπίτι τους» και ως εκ τούτου να προσφέρουν την κυτταρική θεραπεία. Σε περίπτωση τραυματισμού του όμως δεν μπορούν να προσφέρουν αποκατάσταση, είτε γιατί τοπικά είναι λίγα, είτε επειδή η ενίσχυση τους με μετανάστευση από άλλες θέσεις είναι αδύνατη. 

Τα κύτταρα αυτά έχουν την ιδιαίτερη και πολύ χρήσιμη ιδιότητα να εισέρχονται μέσα στο νευρικό σύστημα και να συνυπάρχουν με τα νευρικά κύτταρα, κάτι το οποίο δεν είναι σύνηθες, διότι το νευρικό σύστημα προστατεύεται από τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, επειδή ανήκει στα πολύτιμα και μη αναγεννώμενα συστήματα. 

Κατάλληλα για κυτταρικές θεραπείες μεσεγχυματικά κύτταρα βρίσκονται στους ενήλικες στον μυελό των οστών και  στο λίπος, και στα νεογνά στην ουσία Wharton η οποία περιβάλλει τα αγγεία του ομφαλίου λώρου. Η λήψη του μυελού είναι δύσκολη και επίπονη, ο λιπώδης ιστός περιέχει τον μεγαλύτερο αριθμό μεσεγχυματικών κυττάρων και η ουσία Wharton περιέχει τα νεαρότερα κύτταρα. Συγκριτικές μελέτες έδειξαν ότι οι βιολογικές ιδιότητες των μεσεγχυματικών κυττάρων από όποια πηγή και εάν προέρχονται είναι ίδιες, με εξαίρεση την ικανότητα πολλαπλασιασμού η οποία είναι μεγαλύτερη στα μεσεγχυματικά της ουσίας Wharton, επειδή πρόκειται για νεαρότερα κύτταρα. Σήμερα στις κυτταρικές θεραπείες χρησιμοποιούνται κυρίως τα μεσεγχυματικά κύτταρα του λίπους και στη συνέχεια του μυελού των οστών. Τα μεσεγχυματικά της ουσίας Wharton αν και χρησιμοποιούνται από το 2008 σε κλινικές μελέτες δεν έχουν χρησιμοποιηθεί σε παιδιά, επειδή η ηλικία τους είναι μικρή για να προκύψει ανάγκη θεραπείας.

Τα μεσεγχυματικά κύτταρα χρησιμοποιούνται είτε ως έχουν στη φυσική τους κατάσταση είτε τροποποιούνται προκειμένου να προσφέρουν  εξειδικευμένη θεραπεία. Έτσι σε κλινικές μελέτες λειτουργούν ως φορείς γονιδίων τα οποία καταστρέφουν τα γλοιώματα, τον μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, τον  καρκίνο του μαστού και τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Επίσης, τροποποιημένα δοκιμάζονται στη θεραπεία της λοίμωξης από μεγαλοκυτταρικό ιό και μύκητες σε ασθενείς που βρίσκονται υπό θεραπεία με ανοσοκατασταλτικά και επίσης σε γονιδιακές θεραπείες κληρονομικών ασθενειών.

«Τα μεσεγχυματικά κύτταρα χρησιμοποιούνται είτε σε αυτόλογες είτε σε αλλογενείς χρήσεις. Οι αλλογενείς χρήσεις προωθούνται με τη μορφή εμπορικών προϊόντων από φαρμακευτικές εταιρείες, οι οποίες στηρίζονται στη θεωρία ότι τα μεσεγχυματικά κύτταρα χορηγούμενα είτε ενδοφλέβια είτε τοπικά έχουν περιορισμένο χρόνο ζωής, εκκρίνουν στιγμιαία πολλούς αυξητικούς παράγοντες, οι οποίοι  δρουν αναπλαστικά στους ιστούς  και στη συνέχεια πεθαίνουν,  χωρίς να μπορούν να ενσωματωθούν στον οργανισμό και να συνεχίζουν για μακρύ χρονικό διάστημα τη δράση τους. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή αφού τα μεσεγχυματικά κύτταρα θα πεθάνουν σύντομα εντός του οργανισμού δεν θα προλάβει να γίνει η απόρριψη τους, αλλά ούτε και η οποιαδήποτε ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού εναντίον τους. Στηριζόμενοι στη θεωρία αυτή τα μεσεγχυματικά κύτταρα στη φυσική τους μορφή χορηγούνται σε ευρεία κλίμακα στην Κίνα και στην Κορέα για τη θεραπεία των εγκεφαλικών επεισοδίων και σκελετικών παθήσεων. Στις περιπτώσεις πάντως που σήμερα χρησιμοποιούνται με τη μορφή εμπορικών αλλογενών σκευασμάτων χορηγείται ταυτόχρονα  και ανοσοκαταστολή, σημειώνει η κα Κολιάκου.

Στις αυτόλογες χρήσεις ο κάθε ασθενής χρησιμοποιεί τα δικά του μεσεγχυματικά κύτταρα, δεν λαμβάνει ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, η χρήση είναι εξατομικευμένη  και δεν παρέχονται σε βιομηχανική κλίμακα. Οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται από μικρότερες νοσοκομειακές μονάδες συνδεδεμένες με εργαστήρια βιοτεχνολογίας.

Στην ιστοσελίδα clinicaltrials.gov υπάρχουν δηλωμένες 791 κλινικές δοκιμές που χρησιμοποιούν μεσεγχυματικά βλαστικά κύτταρα, ενώ έχουν  ήδη αδειοδοτηθεί τέσσερα σκευάσματα που περιέχουν μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα για αλλογενή χρήση.

Σύμφωνα με την κα. Κολιάκου, ο ιστός του ομφαλίου λώρου από το 2010 έως το 2017 έχει χρησιμοποιηθεί σε 92 κλινικές μελέτες, οι οποίες αφορούν αλλογενείς χρήσεις σε αυτοάνοσα νοσήματα, φλεγμονή, ογκολογικά νοσήματα, νόσο του μοσχεύματος κατά του ξενιστή, καρδιαγγειακά νοσήματα, επιπλοκές του διαβήτη, οφθαλμολογικές παθήσεις, νοσήματα ήπατος, νεφρών, αναπαραγωγικού συστήματος, πνευμόνων, εγκεφαλικής παράλυσης, επίκτητες και εκφυλιστικές νευρολογικές παθήσεις, εγκεφαλικά επεισόδια, τραυματισμό νωτιαίου μυελού, ορθοπεδικές παθήσεις και τραύματα. Έξι εκ των ανωτέρω μελετών, που αφορούν νοσήματα των νεφρών και του ήπατος, επίκτητα νευρολογικά νοσήματα, τραυματισμούς του νωτιαίου μυελού, ορθοπεδικές παθήσεις και τραύματα βρίσκονται σε προχωρημένη φάση 2/3-4. Οι περισσότερες κλινικές μελέτες με τη χρήση μεσεγχυματικών κυττάρων κατά σειρά γίνονται στην Κίνα, στις ΗΠΑ και στην Κορέα. Η Κορέα θα είναι η πρώτη χώρα διεθνώς που θα επενδύσει στη χρήση των μεσεγχυματικών κυττάρων στις φλεγμονώδεις νόσους.