Η
ομιλία του Αντιπροέδρου της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Κώστα Κωνή, στην
πρώτη παρουσίαση του βιβλίου του Μητς Μήτση ''Ο Μανδαγόρας και η όχεντρα της
Ευτέρπης'', στο Πνευματικό Κέντρο Ηπειρωτών, τη Δευτέρα 20 Φεβρουαρίου.
Κυρίες
και κύριοι, Ηπειρώτισσες και Ηπειρώτες, φίλες και φίλοι της Ηπείρου και της
ΠΣΕ.
Διαβάζοντας
και ξαναδιαβάζοντας το τελευταίο βιβλίο του Μήτς Μήτς, «Ο Μανδαγόρας και η
όχεντρα της Ευτέρπης», του Ηπειρώτη αυτού λαογράφου, ποιητή και θεματοφύλακα
του λαϊκού πολιτισμού της Ηπείρου, ασυναίσθητα μού ήρθαν στα μυαλό μου οι
στίχοι του Παλαμά, που στην ουσία, λες και γράφτηκαν, ως προσωπογραφία του Μήτς
Μήτση.
Εγώ
είμ’ εδώ ανυπόταχτος και παραστρατισμένος,
εγώ
δαγκώνω με θυμό της φτώχειας το ψωμί,
νόθος
της τέχνης είμ” εγώ και της ιδέας
διωγμένος
από μιαν έγνοια ο νους θολός, δαρμένο το κορμί.
Εμέ η
ζωή μου πλάνεμα και η γέννησή μου λάθος το λόγο δεν ορέγομαι,
δεν
ξέρω το ρυθμό σέρνουν εμένα δυό άλογα,
τ”
αράπικο το πάθος και τ΄ αφροστάλαχτο όνειρο μπορεί και στο γκρεμό.
Όπως
ακριβώς ο ίδιος προσωπογραφεί τον εαυτό του: « Αυτοδίδακτος, αυτοδημιούργητος,
ιδιόρρυθμος με σπάνιες και πρωτόγνωρες ιδιαιτερότητες, άνθρωπος της υπομονής
και των άκρων».
Έναν
τέτοιο άνθρωπο γνωρίζουμε και μεις, χρόνια τώρα στην Πανηπειρωτική
Συνομοσπονδία Ελλάδας, άνθρωπο του μόχθου και του ηπειρώτικου καημού, άνθρωπο
της παράδοσης και της απαντοχής. Για κάτι καλύτερο, ομορφότερο και
αθρωπινότερο. Κάτι που το συνθέτει η αντίστασή του στο ξερίζωμα της παράδοσης
«για να μπορεί να ανθίζει το περιβόλι της ζωής, να γεμίζει με λουλούδια της
Άνοιξης!»
Αυτός
είναι ο Μητς Μήτσης, απροσδιόριστος και ακάματος εργάτης με στόχο μπροστά και
το δρόμο ανοιχτό μπροστά στον αγώνα και στη δημιουργία. Θα έλεγα πως, το
εξομολογείται και ο ίδιος άλλωστε ότι από μικρός είναι οπλισμένος με δύναμη «να
στοχεύει
μπροστά,
όπως και τότε, που ξεκίνησε μικρός». Μπροστά! Όλο εμπρός, πάντα εμπρός και
πάντα δρόμος.
Καρπός
αυτής της προσπάθειας είναι: «Έχει ασχοληθεί με την ποίηση, τη λογοτεχνία και
το θέατρο και έγραψε: 34 βιβλία από τα οποία, 2 μυθιστορήματα, 4 θεατρικά, 7
βιβλία που συμπεριλαμβάνουν 334 ποιήματα και 21 βιβλία με 116 διηγήματα».
Δημιουργός
χωρίς σταματημό, πολυσχιδής με πολυκεντρική ενασχόληση χωρίς να μένει στο
σήμερα, αλλά και χωρίς να ξεχνάει το χθες. Γι’ αυτό και συνεχώς γυρίζει στις
ρίζες μας, στην πηγή της ομορφιάς, γιατί πιστεύει πως είναι ο θεμέλιος λίθος
για το αύριο.
Ο
τίτλος
Και
αρχίζουμε από τον τίτλο: «Ο Μανδραγόρας και η όχεντρα της Ευτέρπης». Καταρχάς ο
Μανδραγόρας είναι φυτό του γένους των δικοτυληδόνων. Περιλαμβάνει λίγα είδη πολυετών
ποοδών φυτών με τοξικές και φαρμακευτικές ιδιότητες, ιθαγενή των παραμεσογείων
περιοχών. Στην Ελλάδα βρίσκεται σε περιοχές της Θεσσαλίας της Πελοποννήσου στη
Στερεά και στα νησιά του Αιγαίου, όπου είναι γνωστά με διάφορες κοινές
ονομασίες, όπως καλάνθρωπος, αρκάνθρωπος, μανδραγούδα, αβγουδάτσα μεγαλοβοτάνι
και άλλες.
Στους
αρχαίους καιρούς πιστεύονταν ότι ο Μανδραγόρας είχε μαγικές δυνάμεις. Η
διχαλωτή ρίζα του παρομοιάζονταν με ανθρώπινο σώμα και πίστευαν ότι είχε
δυνάμεις από τα σκοτεινά πνεύματα της γης. Όταν το φυτό αποκοβόταν από τη γη
μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ευεργετικούς σκοπούς. Ακόμα από την εποχή της
βίβλου στην Γένεση υπάρχουν αναφορές για την χρήση του Μανδραγόρα σαν
αφροδισιακό και σαν βοτάνι για τεκνοποιία. Η Ραχήλ απελπισμένη που δεν έκανε
παιδιά με τον Ιακώβ κατέφυγε στον μανδραγόρα για να γεννήσει τον Ιωσήφ.
Στο
μεσαίωνα το φυτό ονομάζονταν "μήλο του σατανά" και πίστευαν ότι
προκαλούσε τρέλα. Πίστευαν ότι κάτω από τα δέντρα που γίνονταν απαγχονισμοί
φύτρωνε μανδραγόρας από το σπέρμα των κρεμασμένων. Ο μανδραγόρας ήταν βασικό
συστατικό για τα μαντζούνια των μαγισσών της εποχής και το πιο κοινό παράδειγμα
της κατάχρησης των φαρμακευτικών ιδιοτήτων των φυτών από αυτούς που είχαν
εμμονές με τις μαγικές και οργιαστικές τελετουργίες με τις οποίες μερικά
παραισθησιογόνα ναρκωτικά φυτά είχαν στενά συνδεθεί. Ο μανδραγόρας συνδέθηκε
στενά με τον μεσαίωνα και πλήθος προλήψεων και αναφορών σχετικά με τις δυνάμεις
του φυτού υπάρχει από εκείνα τα σκοτεινά χρόνια. Η Ευτέρπη στην ελληνική
μυθολογία ήταν μία από τις Μούσες, τις κόρες της Μνημοσύνης, με πατέρα τον Δία.
Αποκαλούμενη η Δωρήτρια της Ευχαρίστησης, όταν αργότερα οι ποιητές όρισαν
ρόλους σε κάθε μία από τις Μούσες, αυτή ήταν η μούσα της Μουσικής. Στους
μεταγενέστερους κλασικούς χρόνους ονομάστηκε μούσα της λυρικής ποίησης και
απεικονίστηκε κρατώντας έναν αυλό.
Ο
Μανδαγόρας, το ελιξίριο της ζωής, ένας γενναίος πολεμιστής , αληθινός μαχητής
της ζωής παλαίμαχος αλλά, όχι απόμαχος πολεμιστής ξέρει και κατακτά όλες τις
μονομαχίες και το ομορφότερο κάστρο της ζωής. Την ομορφιά και τη δημιουργία.
Μεταφορικά, ποιητικά και παραδοσιακά βλέπει, λειτουργεί και αντιμετωπίζει τα
θέλγητρα, της Ευτέρπης, αλλά και τις άγνωστε ς καταστάσεις που συνυπάρχουν στο
μύθο του Μανδαγόρα, όπως ακριβώς το λάλησε ποιητικά η παράδοση στο δημοτικό
τραγούδι:
Κι είχε
τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος
την
όχεντρα την πλουμιστή κορδέλα στα μαλλιά της.
Ευφυής
ο τίτλος. Δείχνει προβληματισμό, κίνηση, προσπάθεια, αγώνα, καημό και ψυχή. Δεν
αρκείται δηλαδή μόνο στη θύμησή του και στην απλή αφήγηση της καθημερινότητας,
αλλά πάει πέρα και παραπέρα και παραπάνω. Ανεβαίνει τα σκαλοπάτια της
μυθολογίας και τα πατεί γερά και τα στεριώνει γερά για να μπορεί και ο
αναγνώστης να τα ανεβαίνει και να τα κατεβαίνει με σιγουριά.
Η
αφήγηση
Η
μυθοπλαστική αφήγηση δεν είναι και δεν μπορεί να είναι σε κάθε λογοτεχνικό έργο
πραγματική αφήγηση. Είναι όμως, αληθοφανής και βρίσκεται σε αντιστοιχία με την
πραγματικότητα, χάρη στις τεχνικές που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Ο μύθος του
Μανδαγόρα, τα υπαρκτά ονόματα της αφήγησης, ΛΑΛΗΤΑΔΕΣ κλπ, κυρίως η βιωματική
αφήγηση.
«Αυτό
είναι το μεγαλείο αυτής της γυναίκας, γι’ αυτό και την καλούν στα διάφορα
συνέδρια, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου. Για να απολαύσουν την ουσία
του επιστημονικού θέματος με παραστατικότητα. Κοντά της είμαι ένας
εβδομηνταεξάχρονος φτωχούλης πρωτοετής φοιτητάκος».
Συνδυάζεται
ο διάλογος η περιγραφή, η παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών καθώς και ο
εσωτερικός μονόλογος, η απόδοση δηλαδή των σκέψεων σε πρώτο πρόσωπο.
Αυτά
τοποθετούνται στην αφηγηματική ικανότητα του Μήτς Μήτση που γράφει ελεύθερα,
φυσικά, ατόφια χωρίς να διαλέγει. Πορώνεται και πάει μπροστά. Μετά αρχίζει το
ξεδιάλεγμα. Με πολυπρόσωπη ψυχή και πολυεπίπεδη δράση. Με καρδιά γεμάτη από το
νου, με λαχτάρα του στοχασμού, με ήσυχη δουλειά, υπομονετική, με πάθος και
μελέτη, με όνειρο και θάμα.
Τίποτε
δεν μπορεί να πει κάποιος πως δανείστηκε, αλλά και τίποτε δεν θα μπορούσαμε να
πούμε πως είναι δικό του. Όλα από την παράδοση, όλα από την ηπειρώτικη προκοπή
απ’ όπου εκταμιεύεται η σκέψη, το συναίσθημα, το ανυπέρβλητο και μοναδικό θα
έλεγα χαρακτηριστικό της ηπειρώτικης παράδοσης.
Το ύφος
απλό, λιτό και ενίοτε ειρωνικό χαρακτηρίζεται από ζωντάνια και ρεαλισμό. Ο
εκφραστικός τόνος μεταφορικός, μερικές φορές ειρωνικός με πολλούς υπαινιγμούς.
Γλώσσα.
Η
γλώσσα είναι αληθινή, ηπειρώτικη βγαλμένη μέσα από τα λαγκάδια της ηπειρώτικης
φύσης, ένας νοσταλγικός αντίλαλος και μια κραυγή σ’ όλες τις ηπειρώτικες βουνοκορφές
που αντιλαλούν σκέψεις, συναισθήματα και ηπειρώτικη λεβεντιά.
Ολόκληρο
το έργο είναι ένα συνεχές σχόλιο για τη ζωή, τη μνήμη, τα αισθήματα, τη
συνείδηση, τη συνήθεια, το θάνατο, αλλά και την αβεβαιότητα της γνώσης και την
αμφιβολία της πράξης και της θεώρησης του αποτελέσματος.
Άλλωστε
ίσως και ασυνείδητα να το περιγράφει ο συγγραφέας παραθέτοντας τα δύο ποιήματα
που αφορούν το Ρόβα.
Ειδικότερα:
Τ’ αγώι
να πάει στην ξενιτιά, μικρά παιδιά στα ξένα,
μικρά
τα παίρνει αμούστακα, τα φέρνει γερασμένα,
μ’
άσπρα μαλλιά γυρίζουνε και ξένοι στα παιδιά τους.
Μάνα,
πατέρα δε θα βρουν, στην πόρτα να προσμένουν,
Βρίσκουν
τη δόλια αγάπη τους, βουβή και γερασμένη,
Της
μοναξιάς τα βάσανα, την πίκρα φορτωμένη.
Η ουσία
και η έννοια της ξενιτιάς και της ηπειρώτικης απαντοχής. Αγώνας δίχως τελειωμό,
Ιθάκη χωρίς «καπνόν αποθρώσκοντα», μα όλα δημιουργικά και συνθετικά. Παιδιά του
κόσμου, άνθρωποι καθημερινοί, διαβάτες της γειτονιάς και ταξιδευτές όπου γης,
με τους Κύκλωπες να καραδοκούν και τις Λαιστρυγόνες να ενεργούν και να
συνθέτουν τις άγνωστες και ανερμήνευτες πολλές φορές κατάρες του Μανδαγόρα. Και
η μοίρα να καραδοκεί και η «αφαλάτωση» της εθνικής συνείδησης να ξενοστιμίζει
κάθε έννοια που συνθέτει την κοινωνική και εθνική επιβίωση.
Εδώ ο
Μήτς Μήτσης υψώνει τη χατζάρα του και κόβει το δεσμό με τις δοξασίες του
παρελθόντος, τις δεσμεύσεις και τις όποιες αναστολές. Ατενίζει από τα ψηλά και
περήφανα ηπειρώτικα βουνά το πέλαγος που συμβολίζει το ταξίδι και τον πανάξιο
ηπειρώτη ταξιδευτή. Ελεύθερος, χωρίς καταπίεση, προκαταλήψεις και ενοχές.
Γι’
αυτό το βιβλίο είναι και διδακτικό. Μια αληθινή Ιθάκη. Μιλάμε για την Ιθάκη της
ζωής με όσα διδάγματα απορρέουν από τη ζωντανή, αγνή και καθαρά ηπειρώτικη
γραφή τυο Μήτς Μήτση.
«Κι αν
πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν».
Μήτς
Μήτση, άξιο τέκνο της Ηπείρου η Πανηπειρωτική σε ευχαριστεί!
