Τι νέο υπάρχει στον καρκίνο του προστάτη: 4 θεραπείες που είναι ένα βήμα πιο μπροστά

Δρ Ν. Μερτζιώτης

Διδάκτωρ Παν/ου Αθηνών, Διευθυντής Κλινικής Επανορθωτικής Ουρολογίας και Χειρουργικής Ανδρολογίας, Μετεκπαιδευθείς στην Αγγλία – Institute of Urology, UCL

Η έρευνα για τον καρκίνο φαίνεται να  κινείται με ταχύτητα αστραπής, με εκατοντάδες νέες μελέτες να δημοσιεύονται κάθε εβδομάδα. Πώς μπορούν οι ασθενείς να παρακολουθούν  τα νέα δεδομένα;

Μέσω του ετήσιου κοινοτικού συμποσίου του, το Ινστιτούτο για την Έρευνα για τον Καρκίνο του Προστάτη (IPCR ) βοηθά τους ασθενείς και τις οικογένειές τους να παρακολουθούν τις τελευταίες εξελίξεις στον καρκίνο του προστάτη.

Το IPCR είναι μια συλλογική προσπάθεια του Κέντρου Έρευνας Καρκίνου του Fred Hutchinson και της UW Medicine. Στο έκτο ετήσιο συμπόσιο 18 Μαρτίου 2018 ερευνητές από τα δύο αυτά ιδρύματα παρουσίασαν τις τελευταίες ενημερώσεις τους.

Εδώ είναι οι τέσσερις νέες εξελίξεις που αφορούν στον καρκίνο του προστάτη:

Εστιακή Θεραπεία και νέα τεχνολογία για την απεικόνιση του καρκίνου του προστάτη

Η κορωνίδα όλων των νέων θεραπειών είναι οι νέες τεχνολογίες για την απεικόνιση όγκων του προστάτη που βρίσκονται σε εξέλιξη για να βοηθήσουν τους γιατρούς να ανιχνεύσουν τους όγκους αποτελεσματικότερα και ίσως να βελτιώσουν τα αποτελέσματα της θεραπείας, ανέφεραν οι ερευνητές στο συμπόσιο.

Η μία είναι μια στρατηγική γνωστή ως "πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία", δήλωσε ο Δρ. Μερτζιώτης Νικόλαος χειρουργός Ουρολόγος ,Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Αυτή η σύνθετη τεχνική απεικόνισης MRI συνδυάζει πολλαπλούς διαφορετικούς τύπους φάσεων MRI για να δημιουργήσει μια εικόνα 3-D του προστάτη που επισημαίνει μια περιοχή πιθανής δραστηριότητας όγκου - και υποδεικνύει ακριβώς πού θα πρέπει ο γιατρός να τοποθετήσει τις βελόνες βιοψίας για να συλλέξει ιστό για ανάλυση. Αυτό μπορεί να βοηθήσει να μειωθεί η πιθανότητα μια βιοψία να χάσει έναν μικρό όγκο».

Πάνω σε αυτή τη τεχνική στηρίζεται η εστιακή θεραπεία (focal therapy). Μόλις η βλάβη αποδειχθεί ότι είναι καρκινική με ιστολογική εξέταση, τότε με εξαιρετική ακρίβεια καταστρέφεται, απευθείας με βελόνα (που φέρει την ίνα του laser) δια μέσω του δέρματος χωρίς τομή, αφήνοντας άθικτα τα υγιή κύτταρα και τους ιστούς του προστάτη», εξηγεί ο Δρ. Μερτζιώτης.

Η εστιακή θεραπεία είναι μια αναδυόμενη θεραπευτική μέθοδος για τον κλινικά εντοπισμένο καρκίνο του προστάτη. Εισήχθη  με στόχο τη μείωση της νοσηρότητας (δηλ. στυτική δυσλειτουργία και ακράτεια ούρων) που συνδέεται με την θεραπεία σε ολόκληρο τον  αδένα, όπως η ριζική προστατεκτομή και η εξωτερική ακτινοθεραπεία με ακτινοβολία, χωρίς όμως να διακυβεύεται ο έλεγχος του καρκίνου. Ειδικότερα, ακολουθώντας την προσέγγιση «διατήρησης του οργάνου» που υιοθετήθηκε για αρκετούς άλλους όγκους σε παρεγχυματικά όργανα( συμπαγή όργανα), οι στρατηγικές εστιακής θεραπείας στον καρκίνο του προστάτη σχεδιάστηκαν σε μια προσπάθεια να καταστραφεί ο όγκος ελαχιστοποιώντας τη βλάβη στον υγιή προστατικό ιστό και διατηρώντας τις ζωτικές ανατομικές δομές άθικτες , όπως είναι τα νευρο-αγγειακά δεμάτια (υπεύθυνα για την στύση) και ο εξωτερικός σφιγκτήρας της ουρήθρας ( υπεύθυνος για την εγκράτεια των ούρων). Ένα άλλο πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι ότι τυχόν μελλοντικές καρκινικές βλάβες που μπορεί να διαγνωσθούν μετά την αρχική θεραπεία μπορούν να υποβληθούν σε νέα θεραπεία με την ίδια μέθοδο ή με κάποια άλλη. Εδώ και 1,5 χρόνο περίπου εφαρμόζεται από τον Δρ. Μερτζιώτη, και την ομάδα του η μέθοδος και στην Ελλάδα με εξαιρετική επιτυχία.

Οι ερευνητές αναπτύσσουν επίσης νέες ενώσεις απεικόνισης για χρήση σε σαρώσεις με PET-scan που είναι πιο εύχρηστες και πιο πιθανό να ανιχνεύσουν καρκίνους. Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη για να καθοριστεί εάν τέτοιες σαρώσεις μπορούν να βελτιώσουν τα αποτελέσματα των ασθενών βοηθώντας τους γιατρούς να σχεδιάσουν τις θεραπείες πιο κατάλληλα. Η PET ή τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων, χρησιμοποιεί ραδιενεργές χρωστικές ουσίες οι οποίες εγχέονται στη φλέβα του ασθενούς και στη συνέχεια δεσμεύονται σε ορισμένους ιστούς, οι οποίοι στη συνέχεια αποκαλύπτονται με τις σαρώσεις. Το 2016, ο FDA ενέκρινε μια τεχνική σάρωσης ΡΕΤ χρησιμοποιώντας ένα ραδιενεργό μόριο που ονομάζεται FACBC το οποίο λαμβάνεται από τα κύτταρα καρκίνου του προστάτη για την ανίχνευση τοπικά υποτροπιαζόντων καρκίνων.

Η δυναμική της ανοσοθεραπείας για θεραπεία του καρκίνου του προστάτη

"Νομίζω ότι η ανοσοθεραπεία πρόκειται να αποτελέσει ένα πολύ σημαντικό συστατικό της θεραπείας για τον καρκίνο του προστάτη καθώς προχωρούμε προς το μέλλον", δήλωσε ο Dr. Elahe Mostaghel, κλινικός ερευνητής στο Fred Hutch.

Ο Mostaghel προβλέπει ότι η ανοσοθεραπεία θα καθιερωθεί , όχι ίσως ως ριζική θεραπεία για τη νόσο, αλλά ως μέρος μιας στρατηγικής συνδυασμού θεραπειών για την επιβράδυνση της ανάπτυξης των όγκων τόσο πολύ, ώστε ο καρκίνος του προστάτη να γίνει μια χρόνια ασθένεια παρά μια απειλητική για τη ζωή πάθηση.

«Νομίζω ότι πρόκειται να γίνει  ένας από τους πιο συναρπαστικούς και μακροχρόνιους τρόπους  αντιμετώπισης  του καρκίνου του προστάτη», είπε ο γιατρός.

Ο Δρ. Mostaghel επεσήμανε τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις ανοσοθεραπείας που βρίσκονται σαφώς πιο μπροστά  στην ανάπτυξη θεραπειών ασθενών με καρκίνο του προστάτη: ένα εγκεκριμένο εμβόλιο που διεγείρει τα Τ κύτταρα και δύο στρατηγικές θεραπευτικές  με φάρμακα αναστολείς σημείων ελέγχου και κυτταρική θεραπεία - που είναι ακόμα σε πειραματική φάση:

Πρώτον είναι μια προσέγγιση θεραπευτικού εμβολίου που ενεργοποιεί τα κύτταρα Τ στην καταπολέμηση των καρκινικών κυττάρων. Αυτή η θεραπεία  εφαρμόζεται ήδη στην κλινική πρακτική  και πολλοί ασθενείς μπορεί να είναι εξοικειωμένοι με το sipuleucel-T (γνωστό με το εμπορικό σήμα του, Provenge), το οποίο έχει εγκριθεί από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων της Αμερικής για τη θεραπεία του προχωρημένου καρκίνου του προστάτη. Στη θεραπεία αυτή, τα λευκά αιμοσφαίρια των ασθενών συλλέγονται και εκτίθενται σε μια πρωτεΐνη του όγκου για να τα διεγείρουν προτού επιστραφούν στην κυκλοφορία του αίματος του ασθενούς για να ενεργοποιήσουν τα ειδικά κύτταρα Τ και να σκοτώσουν τον καρκίνο. Μια άλλη στρατηγική, ακόμα σε δοκιμές, χρησιμοποιεί έναν αβλαβή ιό προγραμματισμένο με ένα κομμάτι DNA του όγκου για να ενεργοποιήσει τα ανοσοκύτταρα των ασθενών.

Δεύτερον, φάρμακα γνωστά ως αναστολείς σημείων ελέγχου είναι εγκεκριμένα από το FDA για τη θεραπεία ποικίλων μορφών καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του μελανώματος, του καρκίνου της ουροδόχου κύστης και του λεμφώματος Hodgkin. Οι όγκοι είναι επαγγελματίες που σταματούν τις ανοσολογικές αντιδράσεις του οργανισμού που έχουν σκοπό να σκοτώνουν τον καρκίνο. Οι αναστολείς των σημείων ελέγχου δρουν αποκλείοντας αυτά σήματα «διακοπής», επιτρέποντας στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος να ανασυντάσσονται για να εξοντώσουν τα καρκινικά κύτταρα. Παρόλο που οι αναστολείς των σημείων ελέγχου δεν έχουν ακόμη εγκριθεί από τον FDA για τον καρκίνο του προστάτη, αρκετές συνεχιζόμενες κλινικές δοκιμές είναι σε εξέλιξη, ειδικά σε συνδυασμό με πρότυπα φάρμακα για τον καρκίνο του προστάτη όπως ο αποκλειστής ορμονών enzalutamide.

Τρίτον, και λίγο πιο μακριά από την κλινική πρακτική, υπάρχει μια πειραματική στρατηγική στην οποία τα ανοσοκύτταρα των ασθενών επαναπρογραμματίζονται γενετικά για να σκοτώσουν τους καρκίνους. Τα κύτταρα οπλίζονται με ένα τεχνητό μόριο γνωστό ως χιμαιρικός υποδοχέας αντιγόνου ή CAR, το οποίο επιτρέπει στα ανοσοκύτταρα να αναγνωρίζουν και να σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα.

Αυτή η θεραπευτική στρατηγική, αν και δεν έχει εγκριθεί από την FDA για οποιαδήποτε ασθένεια, "έχει δείξει αποτελεσματικότητα σε άλλους όγκους και νομίζω ότι χρειάζεται απλώς περισσότερο χρόνο για να δείξει αποτελεσματικότητα και στον καρκίνο του προστάτη", ανέφερε ο Mostaghel.

Άσκηση και επιβίωση του καρκίνου του προστάτη

Η τακτική άσκηση μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης πολλών καρκίνων, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του προστάτη. Αλλά αν έχετε ήδη αναπτύξει καρκίνο του προστάτη, μπορεί η άσκηση να βοηθήσει;

Ναι, είπε ο εμπειρογνώμονας για τον καρκίνο του προστάτη, Δρ. Jonathan Wright, ένας ουρολόγος ογκολόγος στο UW και μέλος της σχολής του Hutch. Η Αμερικανική Εταιρεία κατά του Καρκίνου συστήνει τακτική καρδιοαγγειακή άσκηση και ενδυνάμωση για όλους τους ασθενείς με  καρκίνο και συμβουλεύει τους επιζώντες να επιστρέψουν στην τακτική σωματική άσκηση το συντομότερο δυνατόν μετά τη θεραπεία. Η άσκηση έχει αποδειχθεί ότι έχει πολλά οφέλη για τους άντρες που υποβάλλονται σε θεραπεία για καρκίνο του προστάτη, από το μειωμένο άγχος έως τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης – ενώ μεγάλες μελέτες έχουν επίσης συνδέσει την τακτική άσκηση με μία  επιβραδυνόμενη ανάπτυξη του όγκου του προστάτη, όπως επίσης με βελτιωμένη επιβίωση.

Ένα παράδειγμα των πλεονεκτημάτων της άσκησης στον καρκίνο του προστάτη είναι για τους άνδρες που λαμβάνουν θεραπεία ανδρογόνων, αναφέρει ο Δρ.Μερτζιώτης Αυτή η συνήθης θεραπεία στερεί τους όγκους του προστάτη από το καύσιμο – τη τεστοστερόνη και τις συναφείς ορμόνες - αλλά μπορεί να προκαλέσει κόπωση και άλλες δύσκολες παρενέργειες. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε νωρίτερα φέτος έδειξε ότι πολλοί διαφορετικοί τύποι άσκησης συμβάλλουν στην αύξηση του ενεργειακού επιπέδου των ανδρών που είναι υπό θεραπεία μακροχρόνιας ανδρογονικής στέρησης. Και όσο πιο κουρασμένοι ήταν οι άνδρες στην αρχή της ετήσιας μελέτης, τόσο μεγαλύτερη ήταν η ώθηση που έλαβαν από την άσκηση, διαπίστωσαν οι ερευνητές.

Έρευνα που δημοσιεύθηκε από τον Wright και τους συνεργάτες του, συνεχίζει να ενισχύει τη βάση δεδομένων για τα οφέλη της άσκησης στον καρκίνο του προστάτη. Η ελπίδα μας  ,λέει ο κ.Μερτζιώτης ,είναι εμείς οι γιατροί να είμαστε σύντομα σε θέση να συστήσουμε την άσκηση ως βοήθημα στις άλλες θεραπείες στους ασθενείς με καρκίνο του προστάτη, ακριβώς όπως συστήνουν οι καρδιολόγοι την άσκηση στους ασθενείς με καρδιακά προβλήματα. Αλλά πρώτα, ο δρ.Μερτζιώτης είπε: "Χρειαζόμαστε τις μελέτες για να το τεκμηριώσουμε."

Εξατομικευμένη φροντίδα μέσω της γονιδιωματικής 

Τα νέα  δεδομένα αρχίζουν να ζωγραφίζουν μια εικόνα για το πώς η γενετική εξέταση θα μπορούσε να βοηθήσει τους γιατρούς να στοχεύσουν τις θεραπείες σε συγκεκριμένα αδύναμα σημεία  του καρκίνου προστάτη ενός συγκεκριμένου ασθενούς.

"Η χρήση της γενετική εξέτασης θα αυξηθεί" στην θεραπεία του καρκίνου του προστάτη, δήλωσε η Dr. Heather Cheng, διευθύντρια της Κλινικής Γενετικής Καρκίνου του Προστάτη του Σιάτλ. "Προσπαθούμε ενεργά να μεγιστοποιήσουμε το όφελος όχι μόνο στους ασθενείς αλλά και στα μέλη των οικογενειών τους. "

Για παράδειγμα, ο Dr. Colin Pritchard και οι συνεργάτες του στην UW Medicine ανέπτυξαν μια υπηρεσία γενετικού ελέγχου που ονομάζεται UW-OncoPlex, η οποία χρησιμοποιεί τεχνολογίες αιχμής γενετικής ακολουθίας (που ονομάζεται ακολουθία επόμενης γενιάς) για να χαρακτηρίσει περισσότερα από 200 ενεργητικά γονίδια όγκου - "ενεργητικά" σημαίνει ότι υπάρχουν διαθέσιμα φάρμακα για τον καρκίνο που μπορούν να  τα στοχεύσουν. Ο Pritchard και οι συνεργάτες του δοκιμάζουν μια έκδοση του UW-OncoPlex που έχει βελτιστοποιηθεί για τον καρκίνο του προστάτη, με πολλά υποσχόμενα πρώιμα αποτελέσματα.

Μεταξύ των πολλών δυνατών δρόμων για γενετικά στοχευμένες θεραπείες στον καρκίνο του προστάτη, δήλωσε ο Pritchard, "ίσως πιο συναρπαστικές" είναι αυτές σε  άντρες με μεταλλάξεις βασικών γονίδιων που εμπλέκονται στην αποκατάσταση βλαβών του DNA - "επειδή μπορούμε να έχουμε ήδη διαθέσιμες θεραπείες".

Οι μεταλλάξεις στα γονίδια επιδιόρθωσης DNA πιστεύεται ότι καθιστούν τους καρκίνους ιδιαιτέρως ευάλωτους σε ορισμένες θεραπείες, συμπεριλαμβανομένων φαρμάκων γνωστών ως χημειοθεραπεία με πλατίνα και αναστολείς PARP. (Τα φάρμακα αυτά έχουν εγκριθεί από την FDA για τη θεραπεία ασθενών σε άλλους καρκίνους και βρίσκονται υπό ενεργό διερεύνηση για ασθενείς με καρκίνο του προστάτη).

Οι μεταλλάξεις σε αυτά τα γονίδια, που μπορούν να μεταφερθούν από τον γονέα στο παιδί, είναι πλέον γνωστό ότι συμβαίνουν σε άνδρες με προχωρημένο καρκίνο του προστάτη σε ποσοστά "πολύ, πολύ υψηλότερα από ό, τι προηγουμένως είχε σκεφτεί κανείς", δήλωσε η Τσενγκ. Αυτή και οι συνάδελφοί της μελετούν τώρα στρατηγικές θεραπείας για άντρες με αυτές τις κληρονομικές μεταλλάξεις και εξετάζουν πώς μπορούν να βελτιωθούν οι πρώιμες στρατηγικές ανίχνευσης καρκίνου για τα μέλη της οικογένειάς τους.

"Πρέπει να κάνουμε δοκιμές σε περισσότερους ασθενείς για να επιβεβαιώσουμε αυτές τις θεωρίες, αλλά τα προκαταρκτικά δεδομένα είναι ελπιδοφόρα", δήλωσε ο Pritchard.