10 παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο στον προστάτη

Ο καρκίνος του προστάτη είναι η πιο συχνή κακοήθης νόσος στους άνδρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, περισσότεροι από 365.000 μαθαίνουν κάθε χρόνο ότι πάσχουν από αυτόν, ενώ 77.000 χάνουν ετησίως τη ζωή τους εξαιτίας του, συνήθως έπειτα από πολυετή νόσο.

Ο αριθμός των κρουσμάτων και των θανάτων παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση από χώρα σε χώρα. Στην Ελλάδα, η Επιτροπή υπολογίζει ότι διαγιγνώσκονται ετησίως περισσότεροι από 3.400 κρούσματα, ενώ οι θάνατοι υπερβαίνουν τους 1.700.

Παρ' όλα αυτά, ο καρκίνος του προστάτη είναι ένας από τους καρκίνους με τις καλύτερες προγνώσεις. Περισσότεροι από οκτώ στους δέκα πάσχοντες στην Ευρώπη (το 83%) ζουν από πέντε χρόνια και πάνω μετά τη διάγνωση.

Αν και κανείς δεν γνωρίζει την ακριβή αιτία του, η ιατρική έρευνα έχει αποκαλύψει αρκετούς παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εκδήλωσής του. «Τους παράγοντες αυτούς όλοι οι άνδρες πρέπει να τους γνωρίζουν, ώστε να αρχίζουν εγκαίρως τον απαιτούμενο προληπτικό έλεγχο», λέει ο Χειρουργός-Ουρολόγος δρ Ηρακλής Πούλιας, τ. πρόεδρος της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας. «Όπως όλοι οι καρκίνοι, έτσι και αυτός του προστάτη αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα όταν γίνεται αντιληπτός νωρίς».

Από τους επιβεβαιωμένους παράγοντες κινδύνου οι πιο σημαντικοί είναι η ηλικία, η εθνικότητα, το οικογενειακό ιστορικό, ορισμένα γονίδια και το σωματικό βάρος. Ωστόσο υπάρχουν και άλλοι, μερικοί από τους οποίους είναι εντελώς απρόσμενοι, προσθέτει ο κ. Πούλιας.

Η ηλικία είναι ο ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη. Ο καρκίνος του προστάτη είναι σπάνιος στους άνδρες ηλικίας κάτω των 40 ετών. Συνήθως αρχίζει να αναπτύσσεται μετά τα 50 έτη (γι' αυτό και συνιστάται τακτική μέτρηση του PSA στο αίμα και δακτυλική εξέταση προστάτη) και εκδηλώνεται μετά την ηλικία των 65 ετών. Στην πραγματικότητα, περισσότερο από το 80% των κρουσμάτων του εκδηλώνονται σε άνδρες που έχουν περάσει τα 65 τους χρόνια.

Η φυλή και η εθνικότητα επίσης αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες. Για λόγους που παραμένουν άγνωστοι, ο καρκίνος του προστάτη αναπτύσσεται συχνότερα στους Αμερικανούς αφρικανικής καταγωγής και στους άνδρες της Καραϊβικής με την ίδια καταγωγή, αλλά λιγότερο συχνά στους Ασιάτες και τους ισπανόφωνους. Είναι επίσης πιο συχνός στη Βόρεια Αμερική, τη Βορειοδυτική Ευρώπη, την Αυστραλία και την Καραϊβική. Ο καρκίνος παρουσιάζει επίσης αυξητικές τάσεις στους Ασιάτες που ζουν σε αστικές περιοχές της Δύσης.

Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, ο καρκίνος του προστάτη εμφανίζεται σε άνδρες χωρίς οικογενειακό ιστορικό της νόσου. Όταν όμως υπάρχει τέτοιο ιστορικό, ο κίνδυνος που διατρέχει ο άνδρας διπλασιάζεται. Ωστόσο ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για τους άνδρες των οποίων αρρωσταίνει ο αδελφός, παρά ο πατέρας, καθώς και για τους άνδρες με πολλούς άρρενες συγγενείς (και από τους δύο γονείς)  που έπασχαν από τη νόσο.

Ο οικογενής καρκίνος του προστάτη, όπως αποκαλείται, υπολογίζεται ότι αντιπροσωπεύει το 20% των περιπτώσεων της νόσου. Η αιτία του πιστεύεται ότι είναι συνδυασμός κοινών γονιδίων και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Υπάρχει, όμως, ένα 5% των περιπτώσεων όπου ο καρκίνος του προστάτη είναι κληρονομικός. Αυτό σημαίνει ότι ο άνδρας έχει κληρονομήσει συγκεκριμένες γενετικές μεταλλάξεις που τον θέτουν σε κίνδυνο. «Υπόνοιες για κληρονομικότητα στον καρκίνο του προστάτη εγείρονται όταν ένας άνδρας έχει τρεις ή περισσότερους συγγενείς πρώτου βαθμού (πατέρα, αδελφό ή/και γιο) ηλικίας άνω των 60 ετών με καρκίνο του προστάτη», εξηγεί ο κ. Πούλιας. «Εγείρονται επίσης όταν ο καρκίνος του προστάτη ανιχνεύεται πριν από τα 55 έτη σε τουλάχιστον δύο στενούς συγγενείς (π.χ. πατέρα, αδελφό, γιο, παππού, θείο, ανιψιό) από την ίδια πλευρά της οικογένειας. Μία άλλη περίπτωση, είναι να ανιχνευθεί ο καρκίνος του προστάτη σε τρεις γενιές ανδρών, από την ίδια πλευρά της οικογένειας. Σε σπάνιες περιπτώσεις, εξ άλλου, εγείρονται υπόνοιες κληρονομικότητας όταν στην ίδια οικογένεια υπάρχουν κρούσματα από ορισμένες μορφές καρκίνου που "μοιράζονται" κοινά γονίδια. Όταν, π.χ., υπάρχουν κρούσματα καρκίνου του μαστού, των ωοθηκών και του προστάτη, η αιτία μπορεί να είναι τα γονίδια BRCA1 και BRCA2. Μπορεί ακόμα να υπάρχει μια σπάνια, κληρονομική μορφή καρκίνου του παχέος εντέρου (σύνδρομο Lynch) που προκαλεί καρκίνο και σε άλλα όργανα, συμπεριλαμβανομένου του προστάτη».

Στις περιπτώσεις κληρονομικότητας ο κίνδυνος να εκδηλωθεί καρκίνος του προστάτη αυξάνεται κατ' αναλογία με τον αριθμό των στενών συγγενών που πάσχουν από αυτόν. Με ένα και μόνο συγγενή πρώτου βαθμού, π.χ., ο κίνδυνος διπλασιάζεται έως τριπλασιάζεται.

Η παχυσαρκία επίσης φαίνεται πως συσχετίζεται με τον καρκίνο του προστάτη, αλλά με ιδιαίτερο τρόπο. «Οι έως τώρα μελέτες δείχνουν ότι οι παχύσαρκοι άνδρες έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν χαμηλής κακοήθειας νόσο, αλλά περισσότερες να εκδηλώσουν επιθετικό καρκίνο του προστάτη», εξηγεί ο κ. Πούλιας. «Έχουν επίσης περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με προχωρημένο καρκίνο του προστάτη, ο οποίος έχει δυσμενέστερη πρόγνωση από τις αρχικές μορφές της νόσου. Επιπλέον, η ανάρρωσή τους από την εγχείρηση αφαίρεσης του κακοήθους όγκου συχνά διαρκεί περισσότερο και είναι πιο δύσκολη, ενώ μπορεί να διατρέχουν και αυξημένο κίνδυνο θανάτου από τη νόσο».

Υπάρχουν επίσης διάφοροι παράγοντες του τρόπου ζωής που φαίνεται ότι συμβάλλουν στην ανάπτυξη του συγκεκριμένου καρκίνου. Η φτωχή σε λαχανικά διατροφή έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο επιθετικού καρκίνου του προστάτη. Το ίδιο και η υπερβολική κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων.

Αντίστοιχα, το κάπνισμα μπορεί να αποτελεί συμβάλλοντα παράγοντα στον επιθετικό καρκίνο του προστάτη, ενώ η έκθεση σε τοξικά χημικά στην εργασία επίσης αυξάνει τον κίνδυνο αυτό. Μελέτες, π.χ., έχουν δείξει ότι οι πυροσβέστες εκτίθενται σε τέτοιου είδους τοξικά χημικά, που είναι ένα μίγμα καπνού, τοξικών αερίων και ενώσεων που σχηματίζονται λόγω των υψηλών θερμοκρασιών. Ο κίνδυνος αυτός είναι ιδιαιτέρως υψηλός όταν δεν φορούν αναπνευστικές συσκευές, όταν μάχονται με τις φλόγες.

Το ύψος επίσης μπορεί να είναι ένας παράγοντας κινδύνου, αλλά με εντελώς διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι όλοι οι άλλοι. «Μελέτες έχουν δείξει πως όσο αυξάνεται το ύψος του άνδρα, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες επιθετικού καρκίνου του προστάτη», εξηγεί ο κ. Πούλιας. «Φυσικά δεν ευθύνεται το ύψος καθαυτό για τον συγκεκριμένο κίνδυνο, αλλά οι παράγοντες που καθορίζουν το ύψος μας. Είναι καλά γνωστό πως στους παράγοντες αυτούς συμπεριλαμβάνονται γονίδια, το επίπεδο της έκθεσης σε ορμόνες στη διάρκεια της εμβρυϊκής ζωής και η διατροφή κατά την παιδική ηλικία. Το ερώτημα που προσπαθούν τώρα να απαντήσουν οι επιστήμονες είναι ποιος από αυτούς τους παράγοντες σχετίζεται και με τον καρκίνο του προστάτη».

Τι σημαίνουν πρακτικά όλ' αυτά για τους άνδρες; «Υπάρχουν παράγοντες κινδύνου που μπορούμε να επηρεάσουμε και άλλοι που βρίσκονται πέρα από τις δυνατότητές μας», απαντά ο κ. Πούλιας. «Για την ηλικία, την καταγωγή, την οικογένεια ή το ύψος μας, π.χ., δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι. Επομένως αυτό που μένει είναι να προσπαθούν οι άνδρες να διατηρούν φυσιολογικό το σωματικό βάρος τους, να τρέφονται υγιεινά και να αποφεύγουν την έκθεση στον καπνό των τσιγάρων ή σε χημικά. Τέλος, μετά τα 50 (ή μετά τα 40, αν έχουν οικογενειακό ιστορικό) πρέπει να κάνουν τακτικό τσεκ απ. Ο ουρολόγος ιατρός θα τους κατευθύνει για το πόσο συχνά πρέπει να εξετάζονται».