Δωρεά ωαρίων και «μωρά με τρεις γονείς»: ποιους αφορά;

Ολοένα περισσότερα ζευγάρια στρέφονται στη δωρεά ωαρίων για να αποκτήσουν παιδί, καθώς έχουν εξαντλήσει κάθε άλλη θεραπευτική επιλογή ή δεν επιτρέπει η ηλικία της μητέρας τη γονιμοποίηση με δικά της ωάρια.

Πότε όμως συνιστάται η δωρεά ωαρίων, ποιες γυναίκες είναι κατάλληλες δωρήτριες  και πόσο αποτελεσματική είναι η εξωσωματική με «δανεικά» ωάρια; Ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life-ΙΑΣΩ (www.gynecologie.gr) απαντά σε αυτά και άλλα συνηθισμένα ερωτήματα.

* Σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται η γονιμοποίηση με δωρεά ωαρίων;

Ο κύριος λόγος για τη χρήση δωρεάς ωαρίων είναι η υπογονιμότητα που οφείλεται σε μειωμένη ωοθηκική εφεδρεία, δηλαδή σε μειωμένο αριθμό ωοθυλακίων είτε λόγω ηλικίας είτε εξαιτίας πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας, η οποία με τη σειρά της μπορεί να οφείλεται σε χρωμοσωμικές ανωμαλίες, χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία για καρκίνο κ.λπ. Ο μειωμένος αριθμός ωοθυλακίων κατά κανόνα υποδηλώνει και χαμηλής ποιότητας ωάρια.  Υπολογίζεται ότι περισσότερο από το 70% των γυναικών ηλικίας άνω των 45 ετών οι οποίες προσπαθούν να αποκτήσουν μωρό, χρησιμοποιούν «δανεικά» ωάρια, διότι η ποιότητα των ωαρίων φθίνει ραγδαία μετά την ηλικία των 35-40 ετών. Η δωρεά ωαρίων μπορεί επίσης να είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η εξωσωματική γονιμοποίηση έχει αποτύχει πολλαπλές φορές, καθώς και όταν υπάρχει κίνδυνος η μητέρα να μεταδώσει κάποιο γενετικό νόσημα στα παιδιά της.

* Ποιες γυναίκες είναι κατάλληλες δότριες ωαρίων;

Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, οι δότριες πρέπει να έχουν ηλικία άνω των 18 ετών αλλά να μην έχουν συμπληρώσει το 35ο έτος της ηλικίας τους. Οι δότριες πρέπει επίσης να έχουν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (επομένως να μην έχουν τεθεί σε δικαστική συμπαράσταση), καθώς και να είναι υγιείς. Δεν γίνονται δεκτές ως δότριες οι γυναίκες που πάσχουν από κληρονομικά, γενετικά ή μεταδοτικά νοσήματα. Αν η γυναίκα είναι έγγαμη ή συζεί με ελεύθερη ένωση, απαιτείται και η έγγραφη συναίνεση του συζύγου ή συντρόφου, πέρα από τη δική της έγγραφη συναίνεση να προσφέρει τα ωάριά της για την τεκνοποίηση τρίτων προσώπων.

* Πώς ελέγχεται η καταλληλότητά τους;

Όλες οι δότριες πριν από την ένταξή τους στο πρόγραμμα δωρεάς ωαρίων, εξετάζονται από παθολόγο ιατρό, γενετιστή και γυναικολόγο του κέντρου μας, για τον έλεγχο της φυσικής και νοητικής τους κατάστασης, του γενετικού τους υλικού (χρωμοσωμικός έλεγχος-καρυότυπος) και του αναπαραγωγικού τους συστήματος.

Επιπλέον, υποβάλλονται στις ακόλουθες εργαστηριακές εξετάσεις:

•        Ομάδα αίματος – Rhesus

•        Ηπατίτιδες (Β, C)

•        HIV

•        Ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης

•        Μυκόπλασμα, χλαμύδια, CMV, τοξόπλασμα, λιστέρια

•        Κυστική ίνωση

* Πώς λαμβάνονται τα ωάρια;

Με τον ίδιο τρόπο που εφαρμόζεται στην εξωσωματική γονιμοποίηση, δηλαδή με ωοθηκική διέγερση. Η διέγερση γίνεται με ενέσιμες ορμόνες (FSH και LH) τις οποίες λαμβάνει η γυναίκα σε καθημερινή βάση από τα πρώτα στάδια του έμμηνου κύκλου. Όταν οι εξετάσεις αίματος και τα υπερηχογραφήματα που κάνει σε τακτά χρονικά διαστήματα δείξουν ότι έχουν παραχθεί αρκετά ώριμα ωοθυλάκια, χορηγούνται πρόσθετες ορμόνες και προγραμματίζεται η ωοληψία η οποία συνήθως γίνεται με ελαφρά αναισθησία («μέθη»).

* Μπορεί μια γυναίκα να επιλέξει σε ποιο ζευγάρι θα δωρήσει τα ωάριά της;

Βασική αρχή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι η ανωνυμία του δότη, γι’ αυτό και οι ιατρικές πληροφορίες που τον αφορούν φυλάσσονται με απόλυτη μυστικότητα και σε κωδικοποιημένη μορφή στην Τράπεζα Κρυοσυντήρησης και στο Εθνικό Αρχείο Δοτών και Ληπτών. Επομένως η δωρεά σε γνωστά πρόσωπα απαγορεύεται.

* Πόσο επιτυχημένη είναι η εξωσωματική με δωρεά ωαρίων;

Σύμφωνα με στοιχεία από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ), από τους κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης που πραγματοποιούνται ετησίως στη χώρα μας το 15-20% γίνονται με δωρεά ωαρίων. Το έτος 2013, για το οποίο υπάρχουν αναλυτικά διαθέσιμα στοιχεία, έγιναν συνολικώς 12.207 νέοι κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης, με ποσοστό κλινικών κυήσεων 32,2%. Στους κύκλους με δωρεά ωαρίων το ποσοστό κλινικών κυήσεων ήταν 54%. Στο Institute of Life το ποσοστό επιτυχίας του προγράμματος δωρεάς ωαρίων άγγιξε το 2016 το 69%, καθώς τόσο η διαδικασία επιλογής των δοτριών όσο και η διαδικασία προετοιμασίας του ενδομητρίου των ληπτριών έχει προσαρμοστεί στα αυστηρότερα διεθνή πρότυπα.

* Πόσο ασφαλής είναι η δωρεά ωαρίων;

Οι διαδικασίες στις οποίες υποβάλλεται η δότρια και τα φάρμακα που λαμβάνει είναι ίδια με αυτά που χρησιμοποιούνται στην κλασική εξωσωματική, δηλαδή στις γυναίκες που μένουν έγκυες με δικά τους ωάρια. Επομένως, οι κίνδυνοι είναι εξίσου χαμηλοί με εκείνους που θα διέτρεχε μια γυναίκα εάν προχωρούσε σε ωοληψία για να αποκτήσει δικό της παιδί. Σύμφωνα με την ΕΑΙΥΑ, από τις χιλιάδες γυναίκες που κάνουν ετησίως εξωσωματική στη χώρα μας καμία δεν εκδηλώνει σοβαρές επιπλοκές.

* Υπάρχει κάποια εξελιγμένη μέθοδος στη δωρεά ωαρίων;

Η πρόσφατη γέννηση του πρώτου παιδιού με τρεις βιολογικούς γονείς, αναμφίβολα είναι μια επιστημονική εξέλιξη που άφησε ανεξίτηλα το σημάδι της στην ιστορία της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Μόλις το 2016 ήρθε στον κόσμο το πρώτο υγιές αγοράκι χωρίς τη μιτοχονδριακή ασθένεια που έφερε η μητέρα του, χάρη στην πρωτοποριακή τεχνική της Μεταφοράς Μητρικής Ατράκτου ή αλλιώς Spindle Transfer (MST).

Η τεχνική MST περιλαμβάνει την αφαίρεση του πυρήνα από το ωάριο της μητέρας που πάσχει και τη μεταφορά του σε ένα ωάριο δότριας στο οποίο έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας του. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η μητέρα έφερε την πληροφορία της ασθένειας στα μιτοχόνδρια του ωοκυττάρου της, τα οποία αντικαταστάθηκαν από υγιή μιτοχόνδρια. Έτσι δημιουργήθηκε ένα νέο, διορθωμένο ωάριο με το πυρηνικό DNA της μητέρας και το μιτοχονδριακό DNA της δότριας, το οποίο στη συνέχεια γονιμοποιήθηκε με το σπερματοζωάριο του πατέρα και προέκυψε ένα υγιές έμβρυο.

Στη χώρα μας, και συγκεκριμένα στο Institute of Life, έπειτα από ειδική άδεια της ΕΑΙΥΑ, γίνεται μεγάλη έρευνα για το κατά πόσο η τεχνική MST μπορεί να βοηθήσει ασθενείς με ενδομητρίωση εφόσον έχουν προηγουμένως εξαντληθεί οι υπόλοιπες θεραπευτικές επιλογές, σε ασθενείς με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, με επαναλαμβανόμενες αποτυχίες στις προσπάθειες εξωσωματικής, σε γυναίκες αυξημένης αναπαραγωγικής ηλικίας και σε γυναίκες με επαναλαμβανόμενες αποτυχίες εμφύτευσης καλής ποιότητας εμβρύων ή επαναλαμβανόμενες αποβολές.

Πολύ σύντομα αναμένεται να υπάρξουν εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση, δίνοντας μια εναλλακτική λύση για ουσιαστική επιδιόρθωση των ελαττωματικών ωαρίων και χαρίζοντας τη μητρότητα απλόχερα σε όσες ασθενείς αδυνατούν να τεκνοποιήσουν με τις κλασικές μεθόδους εξωσωματικής γονιμοποίησης.