Όγκοι των νεφρών: Δεν είναι πάντα κακοήθεις

 

Έντονη ανησυχία προκαλεί στους ασθενείς η διάγνωση ενός όγκου στο νεφρό, αλλά η παρουσία του δεν σημαίνει πάντοτε πως κάποιος έχει καρκίνο. Αντιθέτως, οι πιθανότητες να πρόκειται για κακοήθη νόσο εξαρτώνται από αρκετούς παράγοντες, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται η ηλικία και το μέγεθος των όγκων.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα επιδημιολογικά δεδομένα, ο κίνδυνος να πρόκειται για καρκίνο αυξάνεται με την ηλικία - ιδιαίτερα μετά τα 60-65 έτη. Στα νεότερα άτομα, όμως, συχνά διαπιστώνεται πως ο όγκος ήταν καλοήθης.

Αυτό είναι πιθανότερο να συμβαίνει όταν ο όγκος έχει μικρό μέγεθος (συνήθως κάτω από 4 εκατοστά του μέτρου) αλλά και όταν παρατηρείται σε ορισμένες υποομάδες του πληθυσμού.

«Ο γενικός κανόνας είναι πως όσο μικρότερη είναι μία μάζα που βλέπουμε στο νεφρό, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να είναι καλοήθης», λέει ο Χειρουργός-Ουρολόγος δρ Ηρακλής Πούλιας, τ. πρόεδρος της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας. «Οι πιθανότητες αυτές είναι ιδιαιτέρως αυξημένες όταν ο ασθενής είναι μη καπνιστής, ηλικίας κάτω των 60 ετών και όταν δεν πάσχει από ορισμένα γενετικά νοσήματα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να ζητήσουμε περαιτέρω απεικονιστικές εξετάσεις ή ακόμα και βιοψία για να εξακριβώσουμε την φύση του όγκου. Η βιοψία μπορεί να γίνει με αφαίρεση κυττάρων από τη μάζα με τη βοήθεια λεπτής βελόνας. Το δείγμα θα αποσταλεί στη συνέχεια για έλεγχο στο κυτταρολογικό εργαστήριο».

Σε αντίθεση με τους καρκίνους του νεφρού, οι καλοήθεις όγκοι του δεν εξαπλώνονται σε απομακρυσμένα τμήματα του σώματος. Μπορεί όμως να μεγαλώσουν πολύ τοπικά ή και να εξαπλωθούν στους παρακείμενους ιστούς. Μετά την επιτυχή αντιμετώπισή τους, εξάλλου, είναι σπάνιες οι υποτροπές τους. 

Οι νεφροί βρίσκονται στο οπίσθιο τμήμα της κοιλιάς (πίσω από τα σπλάχνα), δεξιά κι αριστερά από την σπονδυλική στήλη (στο ύψος της μέσης). Ο κύριος ρόλος τους είναι να διηθούν (φιλτράρουν) το αίμα και να απομακρύνουν τις τοξίνες και τα άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού. Συμμετέχουν ακόμα στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και της ισορροπίας των ηλεκτρολυτών (κάλιο, νάτριο, ασβέστιο), στον έλεγχο του όγκου των υγρών στον οργανισμό και στην αιμοποίηση, δηλαδή την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων (είναι τα κύτταρα στο αίμα που μεταφέρουν οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά παντού στο σώμα).

Οι περισσότεροι άνθρωποι που αναπτύσσουν κάποια μάζα στο νεφρό, δεν παρουσιάζουν συμπτώματα όσο αυτή έχει μικρό μέγεθος. Αυτό ισχύει είτε είναι καλοήθης είτε όχι. Έτσι, οι όγκοι των νεφρών συνήθως γίνονται αντιληπτοί τυχαία, κατά τις απεικονιστικές εξετάσεις (π.χ. υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία) που κάνουν οι ασθενείς για άλλους λόγους.

«Οι καλοήθεις όγκοι μπορεί να είναι διαφόρων ειδών, κάθε ένας από τους οποίους έχει τα δικά του χαρακτηριστικά», λέει ο κ. Πούλιας. «Το πιο συχνό είδος είναι το θηλώδες νεφρικό αδένωμα, ένας μικρός, βραδέως εξελισσόμενος όγκος, η αιτία του οποίου συνήθως δεν είναι γνωστή. Υπολογίζεται ότι το 40% των ατόμων ηλικίας 70 ετών και άνω έχουν κάποιο θηλώδες αδένωμα, το οποίο όμως ουδέποτε τους προκάλεσε συμπτώματα. Τα θηλώδη αδενώματα των νεφρών συνήθως ανιχνεύονται σε ασθενείς που κάνουν μακροχρόνια αιμοκάθαρση, καθώς και στους πάσχοντες από πολυκυστική νόσο των νεφρών, μία πάθηση που χαρακτηρίζεται από ανάπτυξη πολλαπλών κύστεων στους νεφρούς».

Ένα άλλο είδος καλοηθών όγκων των νεφρών είναι τα ογκοκυττώματα, τα οποία αντιπροσωπεύουν το περίπου 5% όλων των νεφρικών νεοπλασμάτων των ενηλίκων. Τα ογκοκυττώματα αρχίζουν στα κύτταρα των αθροιστικών σωληναρίων, δηλαδή των δομών των νεφρών όπου συγκεντρώνονται τα ούρα για να οδηγηθούν προς τους ουρητήρες και την κύστη. Ένας ασθενής μπορεί να έχει ένα ή περισσότερα ογκοκυττώματα, στον ένα ή και στους δύο νεφρούς. Μερικές φορές οι όγκοι αυτοί ανιχνεύονται ταυτοχρόνως με έναν καρκινικό όγκο του νεφρού.

Τα ογκοκυττώματα συνήθως είναι ασυμπτωματικά, αλλά μπορεί να μεγαλώσουν αρκετά. Επιπλέον δεν περιορίζονται στους νεφρούς: μπορεί να εκδηλωθούν και σε άλλα όργανα του σώματος. Η συχνότητά τους φαίνεται πως είναι μεγαλύτερη στους άνδρες απ' ό,τι στις γυναίκες, με τη συχνότερη ηλικία εμφάνισης να είναι γύρω στα 60 έτη.

Τα αγγειομυολιπώματα είναι ένας άλλος χαρακτηριστικός καλοήθης όγκος των νεφρών. Όπως υποδηλώνει και η ονομασία τους αποτελούνται από λιπώδη ιστό, αιμοφόρα αγγεία και μυϊκό ιστό. Οι όγκοι αυτοί είναι σπάνιοι. Αν και μπορεί να εκδηλωθούν σε μεμονωμένα άτομα (σποραδικά κρούσματα), συνήθως παρατηρούνται σε πάσχοντες από μία σπάνια νόσο που λέγεται οζώδης σκλήρυνση. Η νόσος αυτή είναι γενετική και προκαλεί τον σχηματισμό καλοηθών όγκων σε πολλά όργανα. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται τα μάτια, το δέρμα, ο εγκέφαλος, οι πνεύμονες, η καρδιά και οι νεφροί. Τα σποραδικά κρούσματα των αγγειομυολιπωμάτων συνήθως παρατηρούνται σε γυναίκες ηλικίας 30-50 ετών, ενώ εκείνα που σχετίζονται με την οζώδη σκλήρυνση είναι πιο συνηθισμένα σε νεαρά άτομα.

Μολονότι είναι καλοήθεις όγκοι, τα αγγειομυολιπώματα μπορεί να αναπτυχθούν τοπικά και να εισβάλλουν στους παρακείμενους ιστούς, προκαλώντας τους σημαντικές βλάβες. Αν μεγαλώσουν πολύ (μέγεθος πάνω από 4 εκατοστά), υπάρχει κίνδυνος για αιφνίδια εσωτερική αιμορραγία από το νεφρό, η οποία μπορεί να απειλήσει τη ζωή.

Άλλοι καλοήθεις όγκοι των νεφρών είναι τα ινώματα και τα λιπώματα. Τα ινώματα εκδηλώνονται στον ινώδη ιστό μέσα ή γύρω από το νεφρό. Είναι σπάνιοι όγκοι και πιο συχνοί στις γυναίκες. Η αιτία τους είναι άγνωστη. Αντίστοιχα, τα λιπώματα αναπτύσσονται στα λιπώδη κύτταρα των νεφρών ή γύρω από αυτά. Τυπικά αναπτύσσονται στις μεσήλικες γυναίκες.

«Η πιο συχνή θεραπεία για τους καλοήθεις νεφρικούς όγκους είναι η αφαίρεσή τους. Αναλόγως με το μέγεθος του καλοήθους όγκου μπορεί να απαιτηθεί μερική ή ριζική νεφρεκτομή, δηλαδή χειρουργική εκτομή τμήματος ή ολόκληρου του νεφρού», λέει ο κ. Πούλιας. «Σε κάποιες περιπτώσεις, όμως, γίνεται καταστροφή του όγκου δια ψήξεως (κρυοπηξία) ή θερμότητας (καυτηριασμός). Μπορεί επίσης να γίνει ενεργητική παρακολούθηση των ασθενών. Κατ' αυτήν ο ασθενής υποβάλλεται σε τακτά χρονικά διαστήματα σε υπερηχογράφημα ή αξονική τομογραφία, για να παρακολουθούμε την εξέλιξη του καλοήθους όγκου του. Ο όγκος θα αφαιρεθεί αν και όταν παραστεί ανάγκη».

Ειδικά στους ασθενείς με αγγειομυολίπωμα μπορεί να γίνει και αρτηριακός εμβολισμός, μία θεραπεία που στόχο έχει να αποτρέψει την αιμορραγία στο νεφρό, προσθέτει.

Επειδή, ωστόσο, μερικές φορές οι καλοήθεις όγκοι του νεφρού συγχέονται με τον καρκίνο (αυτό π.χ. συμβαίνει συχνά με τα ογκοκυττώματα), ο γιατρός μπορεί εξ αρχής να ζητήσει χειρουργική αφαίρεση του όγκου, ο οποίος στη συνέχεια ελέγχεται κυτταρολογικά, καταλήγει ο ειδικός.