«Σμύρνη, μια ιστορία που δεν γράφτηκε», του Σπύρου Γόγολου

Η ομιλία του Προέδρου της ΠΣΕ Γιώργου Δόση, στη εκδήλωση-παρουσίαση, στην Εστία της Ν. Σμύρνης, τη Παρασκευή 5 Ιανουαρίου 2018.

Φίλες και φίλοι, αγαπητές συματριώτισσες και συμπατριώτες. Καλώς ανταμωθήκαμε και καλή χρονιά.

Στο πρώτο του βιβλίου, ''Στην καρδιά της αυτοκρατορίας. Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη 1905-1912'', ο Σπύρος Γόγολος, διερεύνησε και προσπάθησε να δώσει απαντήσεις σε μερικά ερωτήματα, για τις συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή και περίοδο που πραγματεύεται το βιβλίο του. Τι πραγματικά επικρατεί στην πολυεθνική Θεσσαλονίκη του 1905, με το μακεδονικό ζήτημα, τις ρευστές εθνικές συνειδήσεις και τις προπαγάνδες; Γιατί η πόλη λέγεται Νέα Ιερουσαλήμ; Ο πρόξενος Κορομηλάς, ο Κάρολος Αλλατίνι, ο γενικός επιθεωρητής Χιλμί πασάς, ο νεότουρκος αξιωματικός Εμβέρ μπέης και ο βούλγαρος εμπορικός πράκτορας Σοπώφ δίνουν απαντήσεις. Δολοφονικές απόπειρες, κατάσκοποι, τρομοκράτες, αναρχικοί, εθνικιστές, ντονμέδες, τέκτονες και σιωνιστές, κοσμικές δεξιώσεις σε πολυτελείς επαύλεις συνθέτουν την ατμόσφαιρα. 

Ποια είναι η κατάσταση στην αυτοκρατορική Κωνσταντινούπολη του 1907; Πόσο ισχυρός είναι ο σουλτάνος και ποιες οι διεθνείς συνομωσίες που εξυφαίνονται σε βάρος του; Υπήρξε τελικά ελληνοθωμανική Αυτοκρατορία, όπως ισχυρίζεται ο φαναριώτης Μανουήλ Γεδεών και ο οθωμανός διπλωμάτης Αλή Ριζά εφέντης ανατρέποντας τα ιστορικά δεδομένα; Γιατί η Πόλη σαγηνεύει με το ευρωπαϊκό Πέρα, τα μυθικά παλάτια, τα τζαμιά, τα παζάρια, τα χαμάμ και το μαγευτικό Βόσπορο; 

Πώς ήταν η κοσμοπολίτικη Σμύρνη του 1912, με τον ελληνικό χαρακτήρα της, τις δεξιώσεις στις επιβλητικές βίλες των πανίσχυρων Λεβαντίνων με τα αυτονομιστικά τους σχέδια; Τι προβλέπουν ο δαιμόνιος βαλής Ραχμής μπέης και ο αμερικανός πρόξενος Χόρτον για το μέλλον της μικρασιατικής μητρόπολης;

Ο συγγραφέας, μέσω του δημοσιογράφου Αλκή Αναγνωστάκη, αναπαριστά μία ρευστή εποχή σε μετάβαση' "ξανασυναντά" υπαρκτούς πρωταγωνιστές της ιστορίας και "φωτίζει" πολλές μέχρι και σήμερα σκοτεινές σελίδες της.

Το συγκεκριμένο βιβλίο, για τη συγγραφή του οποίου ο συγγραφέας ταξίδεψε επανειλημμένα στα Βαλκάνια και την Τουρκία, επιλέχτηκε ως το καλύτερο στην κατηγορία του για το 2012 από το "Βιβλιοδρόμιο" των Νέων και το βιβλιοκριτικό Δ. Κούρτοβικ. Μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε στην Τουρκία και τόσο η ελληνική, όσο και η τουρκική έκδοση, απέσπασαν εγκωμιαστικές κριτικές, από διακεκριμένους Τούρκους και Έλληνες βιβλιοκριτικούς, καθώς και από τις μεγαλύτερες ελληνικές και τούρκικες εφημερίδες και περιοδικά.

Διαβάζοντας το δεύτερο βιβλίο του συμπατριώτη μας από τα Γιάννενα Σπύρου Γόγολου  ένιωσα για δεύτερη φορά έκπληξη, που ένας νέος άνθρωπος σήμερα, τη στιγμή που οι οικονομίες, οι κοινωνίες και οι προσωπικές σχέσεις καταρρέουν ασχολείται με το ιστορικό μυθιστόρημα και με συγκινητικές θύμισες του παρελθόντος, ιδιαίτερα μάλιστα από τη «λησμονημένη νύφη της ανατολής», τη Σμύρνη.

Το βιβλίο του Σπύρου Γόγολου ''Σμύρνη, μιά ιστορία που δεν γράφτηκε'', υπήρξε για μένα ένα ευχάριστο διάλλειμα  μέσα στη μουνταμάρα της καθημερινότητας. Χωρίς να έχω κάποια προτίμηση τα προηγούμενα χρόνια στα ιστορικά μυθιστορήματα, ξεκίνησα να το διαβάζω διστακτικά κρατώντας μάλιστα ανά τακτά χρονικά σημεία κάποιες σημειώσεις που θα με βοηθούσαν αργότερα να σχηματίσω άποψη για το βιβλίο. Μάταια το έκανα όμως, αφού περίπου στη μέση του βιβλίου το μυαλό μου και η διάθεση μου αφέθηκαν μπαίνοντας για τα καλά στους ήρωες και τις ιστορίες τους. Έτσι συνέχισα να διαβάζω χωρίς να με ενδιαφέρουν πλέον οι σημειώσεις ή τα εξωτερικά ερεθίσματα, το τέλειωσα σχεδόν με μια ανάσα, σε ένα βράδυ.

Σελίδες γεμάτες συναισθήματα, έντονες εικόνες και ιστορικά στοιχεία της εποχής που πολλοί, ακόμη και ιστορικοί, ίσως να τα αγνοούν. Γεγονότα που περιγράφονται με ακρίβεια και αριστοτεχνικό τρόπο πλαισιωμένα από την καθημερινότητα και τις σχέσεις των ηρώων. Μέσα από τις αράδες του συγγραφέα μαθαίνουμε για τις συνήθειες, τις μυρωδιές, τα ρούχα, τη διακόσμηση μιας ολόκληρης εποχής, της μυθικής πλέον για πολλούς, Σμύρνης.

Ο Σπύρος Γόγολος για να καταφέρει να κυκλοφορήσει το δεύτερο βιβλίο του έκανε έρευνα, διάβασε πολύ, βρήκε στοιχεία και παλιά αρχεία, άκουσε ιστορίες, συνομίλησε με ανθρώπους που αγαπούν και αναπολούν τη Σμύρνη κι έπειτα έκατσε να γράψει. Και τι πιο όμορφο πράγμα να γράφεις ένα βιβλίο όταν έχει προηγηθεί τόσο σκληρή δουλειά η οποία φαίνεται σε κάθε σελίδα που γυρνά ο αναγνώστης.

Μιλώντας ο Σπύρος Γόγολος για το βιβλίο του, μας λέει ότι 'Όντως, το θέμα είναι χιλιοειπωμένο και χιλιοειδομένο. Το βιβλίο μιλάει μεν για τη Σμύρνη που έχει ενταχθεί στο δικό μας εθνικό μύθο, λόγω του ’22 και της καταστροφής και ενδεχομένως ένας αναγνώστης σκέφτεται (και δικαιολογημένα) «α, να ακόμα ένα βιβλίο για τη Σμύρνη». Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι και εξηγούμαι: στη νεοελληνική λογοτεχνία, αλλά και σε όσους ασχολήθηκαν και έγραψαν για το θέμα, υπάρχει μια ελληνοκεντρική προσέγγιση. Εστιάζουν το βλέμμα τους στο τι ωραία περνούσαν στη Σμύρνη πριν το ’22 και μετά την καταστροφή της, μένουν κυρίως στο «ωχ, τι χάσαμε εμείς». Ήταν όντως μια τεράστια καταστροφή γιατί ήρθε από το πουθενά σχεδόν. Το βιβλίο όμως διαφοροποιείται στο ότι δεν βλέπει τόσο τη Σμύρνη από την ελληνική σκοπιά. Θα έλεγα  ότι…ικανοποιώ και τους εθνικιστές, ας πούμε, γιατί ο ήρωας που αναζητάει την ταυτότητά του, ανακαλύπτει ότι έχει και ελληνική καταγωγή, βοηθάει τους Έλληνες στη διοίκηση και στις μέρες της καταστροφής, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι μια αντικειμενικότερη, αποστασιοποιημένη και πιο ουδέτερη ματιά, που προσπαθεί να δείξει ότι η Σμύρνη δεν ήταν μόνο η ελληνική κοινότητα, έστω και αν αυτή ήταν η πλέον πολυάριθμη, εύρωστη κ.λπ.''.

Η ιστορία της Σμύρνης έχει γραφτεί από αρκετούς αξιόλογους συγγραφείς, έχει τραγουδηθεί από εξαιρετικές φωνές κι έχει ζωγραφιστεί μοναδικά από μεγάλους ζωγράφους. Όλοι αυτοί μέσα από τη δική τους διήγηση και τα δικά τους χρώματα μας είπαν την ιστορία βάζοντας κομμάτι της ψυχής τους. Έτσι κι ο Σπύρος Γόγολος καταφέρνει να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη και να πει την ιστορία με τον δικό του τρόπο έχοντας ως κύριο μέλημα να είναι αποφορτισμένος συναισθηματικά, αμερόληπτος και διακριτικός, εξάλλου είναι ξεκάθαρο μέσα του πως δεν είναι ιστορικός αλλά φιλόλογος που γράφει ένα βιβλίο.

Με ζωντανή γλώσσα, αποφεύγει τους μονολόγους και του βερμπαλισμούς δίνει μέσα από το ατομικό δράμα την ευκαιρία σε όσους το διαβάσουν να μάθουν το κοινωνικό ή το ιστορικό περιβάλλον, τα οποία λειτουργούν ως φόντο σε ολόκληρο το βιβλίο.

Στο νέο ιστορικό μυθιστόρημα του Σπύρου Γόγολου, όλοι οι ήρωες έχουν κάτι να πούνε στον αναγνώστη και δεν παρατηρείτε πουθενά η ανάγκη του συγγραφέα να ρίξει φως στη ζωή μόνο ενός ήρωα και να μείνει εκεί. Ανοίγει αριστοτεχνικά τη βεντάλια του ταλέντου του και με κινηματογραφική διάθεση κάνει τον αναγνώστη να νιώσει πως είναι κι ο ίδιος κομμάτι της ιστορίας που διηγείται.

Το βιβλίο αυτό τελικά είναι ένα βιβλίο που διδάσκει ιστορία, χωρίς διάθεση ''διδακτισμού'', προσφέροντας παράλληλα ύψιστη αναγνωστική απόλαυση. Εφυής και ο τρόπος που ο συγγραφέας, συνδέει την ιστορική πραγματικότητα με το μύθο του βιβλίου και τις ιστορικές προσωπικότητες, με τους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες, χωρίς να «χάνει» σε ρυθμό.

Σίγουρα βιβλία και συγγραφικές πένες σαν του Σπύρου Γόγολου μας λείπουν και μας χρειάζονται σε μια εποχή που το εφήμερο λογοτεχνικό έργο έχει κατακλύσει τα βιβλιοπωλεία και τις ζωές των αναγνωστών.

Καλοτάξιδο το νέο βιβλίο. Είθε να ξεπεράσει σε επιτυχία, αναγνώριση και αναγνωσιμότητα το πρώτο. Περιμένουμε λοιπόν την επόμενη ιστορία, που μέσα από έρευνα, στόχο και επιμονή  θα μας ξετυλίξει και θα μας την παρουσιάσει σε κάποιο μελλοντικό βιβλίο του.

Γιώργος Δόσης

Πρόεδρος

Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδος