Για τα εγκαταλειμμένα ορεινά χωριά του Πωγωνίου

Γράφει ο Κώστας Ζάγκαλης,   

(οι ανησυχίες και προτάσεις ενός γέροντα από το Πωγώνι)

Υπάρχει μια κατηγορία αγροτικής γης που αδικαιολόγητα είναι εγκαταλειμμένη.  Είναι η γη των ορεινών χωριών που εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους μετά τον πόλεμο (και ιδιαίτερα μετά τον Εμφύλιο).

Οι πόλεμοι ήταν απλώς η αφορμή και όχι η βασική αιτία της εγκατάλειψης. Στα πέτρινα αυτά χωριά  μέχρι  το ’50 κυριαρχούσαν βυζαντινές αγροτικές τεχνικές.

Τα νοικοκυριά έπρεπε να παράγουν όλα τα αναγκαία προϊόντα (δεν αγόραζαν και δεν πουλούσαν τίποτε). Έτσι συνέβαινε το παράδοξο να καλλιεργούν όλα τα αναγκαία δημητριακά και κηπευτικά μόνοι τους πάνω σε αυτήν την πέτρινη γη.

Η ζωή ήταν μαρτύριο.  Από παλιότερα πολλοί άντρες ξενιτεύονταν, αλλά επέστρεφαν στο χωριό.

Μετά το ΄50  πήραν και την φαμίλια μαζί τους και έφυγαν για πάντα. Πήγαν στις πόλεις (εντός κι εκτός Ελλάδας).

Η αγροτική παραγωγή εγκαταλείφθηκε  εντελώς, τα χωριά ρήμαξαν.

Στα 60-70 χρόνια που πέρασαν δεν υπήρξε ΚΑΝΕΝΑΣ σοβαρός προβληματισμός για τα παρατημένα αυτά χωράφια, ούτε στο επίπεδο της Πολιτείας, ούτε στο επίπεδο των ιδίων των ιδιοκτητών. 

Μια παράλογη σιωπή κάλυψε αυτό το πρόβλημα όλα τα χρόνια.

Κατάγομαι από ένα τέτοιο χωριό της ορεινής Ηπείρου (Δρυμάδες Πωγωνίου Ιωαννίνων).

Ξέρω την πραγματικότητα «από πρώτο χέρι». Είμαι 86 ετών, ίσως ο μόνος «όρθιος» ακόμη από την πρώτη γενεά των χωριανών μου.

Ανησυχώ πάρα πολύ για την κατάσταση που επικρατεί εκεί. Το χωριό πεθαίνει μπροστά στα μάτια μας. Οι άνθρωποι της πρώτης γενεάς, μετά τον Εμφύλιο,  πήγαιναν στο χωριό από αίσθημα, φρόντισαν τα σπίτια τους και το χωριό ολόκληρο με αποτέλεσμα να υπάρχει σήμερα ένας κουκλίστικος οικισμός εκεί, αλλά χωρίς ανθρώπους πλέον: οι γέροντες πέθαναν, οι νέοι δεν πάνε στο χωριό. Οικονομική δραστηριότητα καμία. Λεφτά δεν βγαίνουν

εκεί πλέον (ούτε ένα ευρώ).

Το καφενείο του χωριού έκλεισε πριν 3 χρόνια. Η υπόθεση δυσχεραίνεται ιδιαίτερα από το γεγονός  ότι  εμείς είχαμε πολλά μικρά χωραφάκια  και όχι ένα μεγάλο χωράφι.

Γενικά οι χωριανοί μου είχαν 10-20 στρέμματα σε 20-30 μεριές. Η κατακερματισμένη αυτή ιδιοκτησία δεν αποτελεί αξία. Τα χωράφια αυτά σήμερα κανείς δεν τα ξέρει.

Εκείνοι που τα ήξεραν πέθαναν. Οι σημερινοί απόγονοι όχι μόνο δεν ξέρουν τα χωράφια, αλλά ούτε καν τις τοποθεσίες τους. Δεν έχουμε έγκυρα αποδεικτικά έγγραφα. Δεν υπάρχουν κληρονομικά χαρτιά,  τοπογραφικά με  συντεταγμένες, σύγχρονα συμβόλαια, τίτλοι. Η μόνη γραπτή απόδειξη που

έχουμε για τα χωράφια μας είναι ένα αόριστο κτηματολόγιο της δεκαετίας του 1920, που γράφει μόνο σε πόσες τοποθεσίες έχει ο χωρικός τεμάχιο και πόσο μεγάλο (περίπου!) είναι αυτό το τεμάχιο. 

Με τον χρόνο τα χωράφια δασώθηκαν, ξεπλύθηκαν, έγιναν μη αναγνωρίσιμα. Αλλά και άνθρωποι δεν υπάρχουν πια που να τα χειριστούν. Λίγοι νέοι έρχονται για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα στο χωριό (και μόνο το καλοκαίρι).

Δυο-τρεις συνταξιούχοι μένουν εκεί και τον χειμώνα (χωρίς να καλλιεργούν). 

Η Πολιτεία ποτέ δεν ασχολήθηκε με το ιδιοκτησιακό μας. Πότε δεν προβληματιστήκαμε για την χρησιμότητα και τις προοπτικές των χωραφιών μας. Από την δική μας πλευρά η κατάσταση δεν είναι καλύτερη: δεν υπάρχει κατάλληλη οργάνωση, συλλογικές δεσμεύσεις, δεν υπάρχει Κεφαλή. Όπως ξέρω παρόμοια  είναι η εικόνα σε όλα τα γύρω χωριά.  Σημειωτέον ότι τα χωριά αυτά είναι παραμεθόρια.

Και ενώ αυτή είναι η κατάσταση χρόνια τώρα, η Πολιτεία μάς ανακάλυψε μόλις το 2019, με το Εθνικό κτηματολόγιο. Μας βάζει σε ένα φάκελο με τους ενεργούς αγρότες (της Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Θράκη, της αναπτυγμένης Ηπείρου  κ.τ.λ.), που δεν έφυγαν ποτέ από τον τόπο τους και ξέρουν τα χωράφια τους καλά. Παραλογία! Ήμασταν που ήμασταν φτωχοί και εγκαταλειμμένοι, τώρα μας τα παίρνουν κιόλας τα χωράφια μας. Διότι, εμείς δεν δηλώσαμε (ή δεν μπορέσαμε να δηλώσουμε) χωράφια. Οι άνθρωποι αν κάτι έσπευσαν να δηλώσουν, αυτό είναι το σπίτι. Τα χωράφια δεν τα κατέθεσαν. Πήγα κι εγώ στο Γαλάτσι. Δέχτηκαν μόνο το σπίτι, για το οποίο είχα συντεταγμένες. Τα  χωράφια δεν τα δέχτηκαν, γιατί δεν είχα

συντεταγμένες. 
Ζήτησαν συντεταγμένες για το κάθε χωράφι ξεχωριστά,  παρ’ ότι ήξεραν πολύ καλά ότι η περιοχή μας είναι αχαρτογράφητη και ότι εμείς είχαμε πολλά κομματάκια γης.

Στο χωριό μου,  π.χ.  υπάρχουν μόνο δυο σημεία στον κτηματογραφικό χάρτη  του Εθνικού Κτηματολογίου: η εκκλησία του χωριού και ένα εξωκκλήσι.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ:

1.    Η Πολιτεία να βάλει τα χωριά σαν το δικό μου σε ξεχωριστό φάκελο και

να μας βοηθήσει ειδικά, ώστε  να διατηρήσουμε την κυριότητα/ιδιοκτησία των χωραφιών μας.

2.    Η Πολιτεία να εμφυσήσει αισιοδοξία στους ανθρώπους μας για το μέλλον της περιοχής. Να πείσει (και να πειστεί) ότι τα χωράφια μας είναι προσοδοφόρα, αρκεί να βρούμε τις κατάλληλες καλλιέργειες. Σε μας ενδείκνυνται καλλιέργειες που δεν απαιτούν να είναι παρών στο χωριό ο καλλιεργητής όλον τον χρόνο. Εγώ προτείνω τρεις μορφές οικονομικής

δραστηριότητας στα χωριά του ορεινού Πωγωνίου:

α) δενδροκομία (κρανιές, καρυδιές, λεφτοκαρυές, βατομουριές, καστανιές),

β) υλοτομία,

γ) κτηνοτροφία.

Οι τρεις αυτές δραστηριότητες δεν αλληλοσυγκρούονται.

Η προτεινόμενη λύση δεν αναγκάζει τον ιδιοκτήτη να φύγει από την πόλη και να εγκατασταθεί στο χωριό. Το χωριό θα φέρνει δεύτερο εισόδημα, ο ιδιοκτήτης θα έρχεται μια φορά τον χρόνο να μαζεύει την σοδιά.

3.    Να εξαλείψουμε τον κατακερματισμό της αγροτικής περιουσίας μας. Αυτή η δουλεία είναι απαραίτητος και αποκλειστικός όρος αν θέλουμε να περάσουμε στο Εθνικό κτηματολόγιο. Υπάρχουν δυο τρόποι λύσεως αυτού του προβλήματος:

α) φυσικός αναδασμός, με δημιουργία συνεταιρισμού στην συνέχεια,

β) η ιδία διαδικασία επί χάρτου με ενοποίηση των ιδιωτικών

τεμαχίων σε ένα ενιαίο τεμάχιο στην συνεχεία. Και στις δυο περιπτώσεις η γη θα μείνει ιδιοκτησία των χωρικών οι οποίοι μετά θα την «περάσουν»  στο  Εθνικό Κτηματολόγιο. Και στις δυο περιπτώσεις η αγροτική εργασία κι φροντίδα των χωραφιών/του χωραφιού πρέπει να ανατεθεί σε επαγγελματία-επιχειρηματία,  με τον οποίο θα συνάψουμε συμβόλαιο ενοικίασης και οικονομικής αξιοποίησης της γης μας.

Ο επιχειρηματίας να γράψει τα χωράφια/το χωράφι σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα και να πάρει επιδότηση.

Στο χωριό μου, όπως είπα παραπάνω, ο κάθε χωρικός είχε 20-30 μικρά αγροτεμάχια συνολικού εμβαδού 10-20 στρεμμάτων. Υπήρχαν 93 νοικοκυριά.

Συνολικά το χωριό είχε περίπου 2.000 μικρά τεμάχια. Αν διαλέξουμε την πρώτη λύση, τότε τα 2.000 τεμάχια θα γίνουν 93 μεγαλύτερα τεμάχια. Αν διαλέξουμε την δεύτερη λύση,  τότε τα 2.000 τεμάχια θα γίνουν ένα μεγάλο αδιαίρετο αγροτεμάχιο. Οι συλλογικές αυτές λύσεις είναι οι μοναδικά δυνατές, διότι τα εξεταζόμενα εδώ χωριά έχουν τρεις αντικειμενικές ιδιότητες, που αποκλείουν την ατομική αξιοποίηση:

α) τα χωριά αυτά δεν έχουν καλλιεργητές και ούτε θα έχουν στο ορατό μέλλον, 

β) ο μεγάλος  κατακερματισμός της γης ματαιώνει κάθε πιθανότητα αξιοποίησης της,

γ) οι κοινωνίες μας είναι ανίκανες μόνες τους να οργανώσουν ντόπιες μονάδες οικονομικής εκμετάλλευσης της γης μας. 

Τα 70χρόνια αργίας στα χωριά μας επιβεβαίωσαν αδιαμφισβήτητα ότι άλλες λύσεις δεν υπάρχουν. Αν υπήρχαν, θα τις είχαμε δει.

4.    Η παραπάνω λύση είναι η  άριστη και η μοναδική εθνικά συμφέρουσα λύση: η γη θα μείνει σε ελληνικά χέρια και μάλιστα στα χέρια των φυσικών κληρονόμων. Κανένας δεν θα μείνει απ’ έξω. Κανείς δεν θα πάρει το κομμάτι του άλλου.

Όλοι θα ικανοποιηθούν τίμια. Δεν θα υπάρξει πλιάτσικο γης. 

Η άλλη «λύση» που ακούγεται και στην οποία θα κατρακυλήσουμε αν δεν ενεργήσουμε τώρα, είναι να πάρει το κράτος τα χωράφια μας και να τα βγάλει σε πλειστηριασμό αργότερα. Η «λύση» αυτή θα ξεκληρίσει τους  γηγενείς χωρικούς και  φέρει ξένους, μάλλον αλλοδαπούς (τους πλειοδότες και τους εργάτες) στον τόπο και με τα χρόνια το Πωγώνι θα αφελληνιστεί.

5.    Να  γίνει μια ημερίδα για τα παραπάνω ζητήματα και να οργανωθούμε σε ένα Κίνημα Σωτηρίας των εγκαταλειμμένων χωριών όλοι οι ενδιαφερόμενοι και οι συμπαθούντες.

6.    Τα μεγάλο-χώρια και τα πιο εύρωστα χωριά του Πωγωνίου να βοηθήσουν με την κατανόηση τους και την αλληλεγγύη τους στην παραπάνω κατεύθυνση.

Ο Παρακάλαμος, π.χ., να «δώσει» την εξαιρετική ιστοσελίδα του στην Ομοσπονδία Αδελφοτήτων και Ενώσεων Πωγωνίου για να μας «αγκαλιάσει» και εμάς και να βγούμε και εμείς … στον κόσμο.

Η ιστοσελίδα να ονομαστεί www.pogoni.com  να αναβαθμιστεί και να εργαστεί για την γενικότερη  ανάπτυξη του Πωγωνιού και να σώσει και εμάς τα παρατημένα μικρότερα χωριά.

7.    Επίσης η Πολιτεία να μας απαλλάξει από τις επεκτατικές ενέργειες του Δασαρχείου.  Οι εκτάσεις για τις οποίες γράφω δεν ήταν ποτέ δασικές, ήταν χωράφια.

Αθήνα 24-4-2020

Κώστας Ζάγκαλης,  συνταξιούχος, φυσικομαθηματικός,

τηλ.: 210-5059943, e-mail: nem1@otenet.gr