Οικονομική κρίση και δείκτες υγείας στην Ελλάδα

 

Η πρώτη αιτία αρρώστιας και θανάτου στον κόσμο είναι η φτώχεια. Φτωχοί άνθρωποι σε φτωχές ή πλούσιες χώρες δεν έχουν τους απαραίτητους πόρους για να ζουν και να εργάζονται σε συνθήκες που να προστατεύουν και να προάγουν την υγεία τους. Η κακή διατροφή, οι υποβαθμισμένες συνθήκες κατοικίας, η ανεργία, οι ελλείψεις σε αναγκαίες ιατρονοσηλευτικές υπηρεσίες και σε φάρμακα, αποτελούν σημαντικές απειλές για τη σωματική και ψυχική υγεία.

Στην Ελλάδα, παρά τη μεγάλη διάρκεια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης και τις σημαντικές απώλειες, (της τάξης του 25%) του εθνικού και του οικογενειακού εισοδήματος, οι δείκτες υγείας παρουσίασαν επιδείνωση (κυρίως της ψυχικής υγείας), αλλά το προσδόκιμο ζωής δεν μειώθηκε. Υπήρξαν, όμως, επιπλέον θάνατοι λόγω οικονομικής κρίσης, περισσότερες ψυχικές διαταραχές, περισσότερα λοιμώδη νοσήματα, περισσότερα χρόνια νοσήματα, όπως παρουσιάζει στην τριλογία βιβλίων του ο κ. Ιωάννης Τούντας, Καθηγητής Προληπτικής και Κοινωνικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ.

«Επιπρόσθετα, στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης η αυτοαναφερόμενη κατάσταση υγείας παρουσιάζει συνεχή επιδείνωση, κυρίως στα λιγότερο μορφωμένα στρώματα του πληθυσμού, καθώς και στα χαμηλότερα εισοδήματα, ενώ σε ό,τι αφορά τους βασικούς παράγοντες κινδύνου παρατηρείται μείωση του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ, μεγαλύτερη απόκλιση από τα πρότυπα της Μεσογειακής διατροφής, μείωση της φυσικής άσκησης και αύξηση του σωματικού βάρους, ιδιαίτερα στα παιδιά.

Σε ό,τι αφορά τις υπηρεσίες υγείας στη χώρα μας και ειδικότερα το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ), η οικονομική κρίση επιδείνωσε την ήδη προβληματική του κατάσταση», εξηγεί ο κ. Τούντας. «Οι συνέπειες της διαχρονικής υποχρηματοδότησης και υποστελέχωσης, αλλά και της αναχρονιστικής οργάνωσης και κακοδιοίκησης, έγιναν ακόμα πιο εμφανείς στα χρόνια της κρίσης, κυρίως λόγω των περικοπών στη δημόσια δαπάνη υγείας στο πλαίσιο των μνημονιακών υποχρεώσεων.

Η μείωση της δημόσιας δαπάνης σε ένα σύστημα υγείας το οποίο χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλές ιδιωτικές δαπάνες υγείας, όπως συμβαίνει στη χώρα μας, καθιστά ακόμα πιο προβληματική την πρόσβαση των ασθενών στις υπηρεσίες υγείας, με αποτέλεσμα χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης των χρηστών.

Τα χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης των πολιτών δεν σχετίζονται μόνο με την οικονομική επιβάρυνση και με τους περιορισμούς στην πρόσβαση, αλλά οφείλονται και στη χαμηλή ποιότητα των υπηρεσιών, καθώς και στη γραφειοκρατία που συνοδεύει συχνά την άσκηση του ασφαλιστικού δικαιώματος».

Στον τομέα του φαρμάκου, η δημόσια δαπάνη για φάρμακα παρουσίασε εκρηκτική άνοδο καθ’ όλη τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, και ιδιαίτερα κατά την πενταετία 2004-2009, συμβάλλοντας σημαντικά στον δημοσιοοικονομικό εκτροχιασμό της χώρας, επισημαίνει ο κ.  Τούντας. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ανεξέλεγκτη αύξηση της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης, σημαντικό μέρος των μνημονιακών μέτρων αφορούσε πρωτίστως την περιστολή της δαπάνης και δευτερευόντως τον εξορθολογισμό της αγοράς των φαρμάκων.

Στο διάστημα 2009-2016 πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 180 παρεμβάσεις (νόμοι και υπουργικές αποφάσεις) στην αγορά του φαρμάκου. Τα σημαντικότερα μνημονιακά μέτρα αφορούσαν τη μείωση των τιμών, την εφαρμογή κλειστών προϋπολογισμών για τη δημόσια φαρμακευτική δαπάνη και για τη φαρμακευτική δαπάνη των νοσοκομείων, την επανεισαγωγή του καταλόγου αποζημιούμενων φαρμάκων (Θετική Λίστα) και μη αποζημιούμενων φαρμάκων (Αρνητική Λίστα), την αναπροσαρμογή των περιθωρίων κέρδους των φαρμακείων και φαρμακαποθηκών, την εφαρμογή της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και των θεραπευτικών πρωτοκόλλων, την υποχρεωτική συνταγογράφηση της δραστικής ουσίας, την επιβολή υποχρεωτικών εκπτώσεων (rebate) και επιστροφών (clawback), την καθιέρωση διαγωνιστικών διαδικασιών για τα νοσοκομειακά φάρμακα με βάση τη δραστική ουσία, την αύξηση της ιδίας συμμετοχής των ασθενών στην αγορά των φαρμάκων, τη θέσπιση μέτρων και  κινήτρων για την αύξηση του μεριδίου αγοράς των γενόσημων φαρμάκων (ελάχιστα όρια στη συνταγογράφηση γενοσήμων, όρια στη φαρμακευτική δαπάνη κάθε γιατρού, προστασία τιμών των πολύ φθηνών φαρμάκων, υποχρέωση των φαρμακοποιών να ενημερώνουν για τη δυνατότητα επιλογής των πιο φθηνών φαρμάκων).

Όλα αυτά τα φαινόμενα αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης από έγκριτους Έλληνες και ξένους καθηγητές, ενώ εγχώριοι και διεθνείς οργανισμοί κατέγραφαν ανελλιπώς, σε όλη την περίοδο της κρίσης, την εξέλιξη των δεικτών υγείας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Το υλικό αυτών των μελετών και καταγραφών αποτέλεσε την πηγή για τη συνοπτική παρουσίαση και αξιολόγηση των επιπτώσεων της κρίσης στην υγεία, στις υπηρεσίες υγείας και στο φάρμακο που επιχειρεί η παρούσα τριλογία βιβλίων του κ.  Τούντα με τον γενικό τίτλο «Στα χρόνια των μνημονίων». Εκτός, όμως, από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, κάθε ένα από τα βιβλία της τριλογίας περιλαμβάνει τα αποτελέσματα των πανελλαδικών ερευνών υγείας Hellas Health, που πραγματοποιούνται στο Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ) από το 2006, καθώς και κείμενα του καθηγητή δημοσιευμένα στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο.