Και άλλα ιστορικά γεφύρια περιμένουν αποκατάσταση!

ΓΟΡΜΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΠΑΛΙΑ ΓΕΦΥΡΑ ΑΓΙΩΝ ΣΗΜΕΡΑ

Ανακοινώθηκε ότι «αγέρωχο στη θέση του στέκει το γεφύρι της Πλάκας», μετά την «αφαψίδωση» του μνημείου, δηλαδή την αφαίρεση του μεταλλικού σκελετού που το στήριζε στη διάρκεια των εργασιών αναστήλωσης.

 Είναι πράγματι μια καλή είδηση για ένα παραδοσιακό μνημείο της  λαϊκής γεφυροποιϊας. Και είναι ακόμη εντυπωσιακό ότι η εργασία αποκαταστάσεως αυτού του γεφυριού έγινε σε τόσο μικρό χρόνο, ενώ συνέτρεξαν και εργάστηκαν  πολλοί με πρωτοστάτη το ΕΜΠ με ομάδα από 30 καθηγητές και 40 ερευνητές, ενώ έβαλαν πάνω του χέρι πάνω από 300 άτομα, σύμφωνα με την ανακοίνωση, η οποία καταλήγει ότι «το ιστορικό γεφύρι είναι έτοιμο!».

Η ανακοίνωση δεν συνοδεύεται και από κάποιον οικονομικό απολογισμό και από ποιες πηγές αντλήθηκαν  τα χρήματα  τα οποία τόσο εντυπωσιακά σύντομα και πληθωρικά εξασφαλίστηκαν.

ΓΟΡΜΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΓΕΦΥΡΑ ΑΓΙΩΝ 1917

Σε κάποιο σχόλιο για το σημαντικό αυτό τεχνικό επίτευγμα, προστίθεται ότι τώρα μπορεί να αναστηλωθεί και η ιστορική Γέφυρα του Κοράκου στα όρια Ηπείρου-Θεσσαλίας που ανατινάχτηκε από τους αντάρτες του Φλωράκη όταν έφευγε από τη χώρα.

Δεν είναι κατανοητό πόσο «ηρωϊκό» ή «ηρωϊκά» είναι αυτά τα γεφύρια,  που έτσι εμφανίζονται, σε μια υποχρέωση αυτονόητη  της Πολιτείας, να προστατεύει τα παραδοσιακά μνημεία της πατρίδας μας, και δεν πρέπει να αγνοείται ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα παραδοσιακά γεφύρια από τα πολλά-πολλά που είναι διάσπαρτα σε όλη την  Ελλάδα, και ιδιαίτερα στην Ήπειρο, τα οποία διασώθηκαν, από τα συνεργεία της Εφορείας Νεωτέρων μνημείων σιωπηρά και αθόρυβα τα προηγούμενα χρόνια.

ΓΟΡΜΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΓΕΦΥΡΑ ΑΓΙΩΝ 1949

Το παρόν σημείωμά μου, που πηγάζει από την ενασχόλησή μου με την ιστορία και παράδοση του Πωγωνίου, θα σταθεί σε δύο ιστορικά γεφύρια του Πωγωνίου, με την κυριολεκτική έννοια της ιστορίας της Ηπείρου, σε μια κορυφαία και μεγάλη σελίδα της Ηπειρωτικής και Εθνικής Ιστορίας μας.

Πρόκειται για τα γεφύρια  «των Αγίων» και της «Αρίνιστας» (Κτισμάτων). Δύο  μεγάλα παραδοσιακά γεφύρια που «θυσιάστηκαν» από την Οργανωμένη Πολιτεία στις 28 Οκτωβρίου 1940  για να αποκρουστεί η επιθετική επιχείριση του εισβολέα και να ετοιμαστεί η αμυντική οργάνωση στα όρια του Καλπακίου. 

ΓΟΡΜΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΓΕΦΥΡΑ ΑΓΙΩΝ 1937

Η ανατίναξη αυτών των δύο παραδοσιακών γεφυριών, τις πρώτες ώρες του πολέμου, εξουδετέρωσε  την υπεροπλία των εισβολέων σε μηχανοκίνητες και τεθωρακισμένες μονάδες,  και ήταν η αρχή του Έπους του ΟΧΙ.

Η περίπτωση της  «αναστήλωσης» της γέφυρας της Πλάκας, θα έπρεπε να «αναστηλώσει»  και το ενδιαφέρον και την απαίτηση του Δήμου Πωγωνίου για την αναστήλωση και των δύο αυτών πράγματι ιστορικών γεφυριών, που συνδέονται με ένα μεγάλο εθνικό ιστορικό γεγονός, το Έπος του 40, που εξελίχθηκε στον Ηπειρωτικό χώρο, και που ασφαλώς θα συμπεριληφθεί στις επετειακές εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Πολιτείας τον επόμενο χρόνο 2021.

ΓΟΡΜΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΓΕΦΥΡΑ ΑΓΙΩΝ 1900

Πέραν όμως αυτών των διατάσεων της ιστορικότητας αυτών των γεφυριών, υπάρχει και μια άλλη πλευρά αυτής της καταγραφής που πρέπει να ενδιαφέρει και το Ε.Μ.Π. που συντόνισε την αναστήλωση της γέφυρας της Πλάκας, αλλά και τη νέα Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου μας, την αναδίφηση   της ιστορίας της κατασκευής αυτών των δύο γεφυριών, που αποτελεί ένα άλλο κεφάλαιο της Ηπειρωτικής ιστορίας την εποχή της Ύστερης Τουρκοκρατίας, μιας περιόδου που ξεκίνησαν τα μεγάλα οδικά έργα στην Ήπειρο, με την εξέλιξη των μονοπατιών σε αμαξιτούς δρόμους και λεωφόρους, με διαχαράξεις  που διατηρούνται ακόμη και σήμερα σαν κύριες οδικές αρτηρίες που φθάνουν μέχρι την Εγνατία και την Ιόνια οδό.

Θα περιοριστώ μόνο σε ορισμένα στοιχεία για τη γέφυρα των Αγίων, απ΄όσα είναι γνωστά. Το δεύτερο  μισό του 19ου αιώνα, στο Βιλαέτι των Ιωαννίνων,  ξεκινούν οι νέοι αμαξιτοί δρόμοι Ιωαννίνων-Αγίων Σαράντα, Ιωαννίνων – Πρέβεζας,  Ιωαννίνων - Λεσκοβικίου-Κορυτσάς, Ιωαννίνων – Σαλαώρας, και συζητιέται ακόμη και δρόμος Σαλαώρας–Βόλου μέσω Μετσόβου, ενώ υπάρχουν και προσπάθειες για σιδηρόδρομο Ιωαννίνων – Σαλαώρας που έφθασε στην παραγγελία και του συρμού με δημιουργία Εταιρίας κεφαλαιούχων και πολλές άλλες προσπάθειες εκτελέσεως μεγάλων έργων με την οργάνωση Περιφερειακού Συμβουλίου και σύσταση Επιτροπής  Αναπτύξεως με μέλη Τούρκους διοικητικούς παράγοντες Χριστιανούς και Εβραίους επιχειρηματίες.

Την περίοδο αυτή καταργείται ο θεσμός της αγγαρίας, δηλαδή της υποχρέωσης εργασίας των κατοίκων σε δημόσια έργα  και ξεκινάει η ανάθεση εκτελέσεως  έργων σε ιδιώτες κεφαλαιούχους με ποσοστό επί του κόστους κατασκευής.

Στα πλαίσια αυτών των ρυθμίσεων και στο έργο της κατασκευής του αμαξιτού δρόμου Ιωαννίνων-Αγίων 40, εκτελείται το 1882 και η κατασκευή της γέφυρας των Αγίων επί του ποταμού Γορμού, με «ανάδοχο», («εγγυητής» αναφέρεται σε αρχειακό έντυπο), ο Βοστινιώτης (από Πωγωνιανή) επιχειρηματίας, τραπεζίτης, μουλτεζίμης και Δήμαρχος  Παναγιώτης  Κυρούσης  με συνεργείο από τους τέκτονες γεφυροποιούς  Γεώργιον Γκάσιον εκ Καστάνιανης Κονίτσης, Μάρκον Δημάρατον και Αντώνη Λίνταν .εκ Βούρμπιανής.

Ο Παναγιώτης Κυρούσης  έγραψε το χρονικό αυτής της εργασίας σε επιστολόχαρτο της επιχείρησής του και δίνει και τα κατασκευαστικά στοιχεία της γέφυρας, μήκος εκατό μέτρα, τέσσερες αψίδες των 25 μέτρων, ύψος γέφυρα 15 μέτρα και φάρδος οδοστρώματος 7 μέτρα. Χαρακτηρίζει δε τη γέφυρα αυτή ως την μεγαλύτερη της Ηπείρου και Μακεδονίας.

Στην ίδια θέση είχε κατασκευαστεί ξύλινη γέφυρα το 1873, από τον μηχανικό του Βιλαετίου  Σιγισμούντο Μινέϊκο (πεθερός αργότερα του Γεωργίου Παπανδρέου). Η γέφυρα αυτή παρασύρθηκε από τα νερά του ποταμού το 1882, κάτι που αναφέρει και ο Ι. Λαμπρίδης. Ο Παναγιώτης Κυρούσης σημειώνει την πληροφορία για σιδηρά γέφυρα που παρασύρθηκε από το ποτάμι. Πιθανόν ήταν κάποια σιδηροκατασκευή με ξύλινα πάτερα.

Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη σχεδίαση από μηχανικό της νέας γέφυρας, ή αν ανατέθηκε στους εμπειροτέχνες με κάποια παραδοσιακά τεχνικά  στοιχεία γεφυροποιϊας. Οι αψίδες, τα τόξα, είναι παραβολικής γραμμής, σαν τα παραδοσιακά γεφύρια, με νέο στοιχείο το πλάτος του γεφυριού (7 μέτρα), για την άνετη κυκλοφορία των αμαξιών. Μια κατασκευή που δέχθηκε και αντεξε και άμαξες, και  αυτοκίνητα που ακολούθησαν, και φορτηγά με μεγάλα φορτία, κανόνια και τανκς στα επόμενα  50 χρόνια.

Την εποχή αυτή,  η οδοποιϊα και η γεφυροποιϊα ανατίθεται σε μηχανικούς κάποιας Σχολής στην Πόλη, και τέτοιοι να είναι και πολλοί αξιωματικοί του Τουρκικού στρατού.

Σε μια επόμενη εργολαβία του αμαξιτού δρόμου από Χάνι Δελβινάκι μέχρι Βοστίνα (Πωγωνιανή) το 1892, τα πολλά μικρά γεφύρια έχουν ανοίγματα ημικυκλικής σχεδίασης, φεύγοντας από την παραβολική γραμμή  των γεφυροποιών μαστόρων. Στην βελτίωση του δρόμου αυτού (2000), ο τότε Νομάρχης Ιωαννίνων, κ. Αλέξανδρος Καχριμάνης άλλαξε ολίγον την παλιά χάραξη και διέσωσε περί τα 20 παλιά μικρά γεφύρια από Πωγωνιανή μέχρι Χάνι Δελβινάκι.

Η Γέφυρα των Αγίων συνδέεται ιστορικά με το Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, με την ανατίναξη τη νύχτα 28 προς 29 Οκτωβρίου 1940. Όμως έχει και άλλη ιστορική σελίδα. Επισκευάστηκε από τους Ιταλούς κατά την κατοχή με υλικά εκστρατείας. Τον Ιούλιο 1943, με την καθοδήγηση κλιμακίου Άγγλων σαμποτέρ, και στα πλαίσια  παραπλανητικού στρατηγικού σχεδίου, απόβασης των συμμάχων στην Ήπειρο, και με τη συμβολή εφεδρικών τμημάτων του ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ, ανατίναξαν πάλι τη γέφυρα και σε δεύτερο τόξο.

Η επισκευή της με την απελευθέρωση  δεν την διέσωσε τελικά καθώς στις 27 Νοεμβρίου 1947, αντάρτικα τμήματα του καπετάν Υψηλάντη ανατίναξαν ολοκληρωτικά τα κατάλοιπα της παλιάς γέφυρας.

Μια γέφυρα Μπέλεϋ εξυπηρέτησε την επαρχία Πωγωνίου μέχρι το 1961, που κατασκευάστηκε μια τσιμέντινη γέφυρα βορειότερα και βαθύτερα στη κοίτη του Γορμού. Ενώ το 2001 μια νέα γέφυρα κατασκευάστηκε δίπλα στα θεμέλια της παλιάς  γέφυρας στον δρόμο προς Κακαβιά.

Σήμερα, από την παλιά, αυτή γέφυρα, διασώζονται τα ακρόβαθρα και μεσόβαθρα, και αυτό είναι μια καλή βάση για μια επιχείρηση αναπαλαίωσης  της παλιάς και ιστορικής αυτής Γέφυρας, μια σκέψη που δικαιολογημένα επικαιροποιείται μετά το εγχείρημα της γέφυρας της Πλάκας. Μερικές φωτογραφίες δίνουν την παλιά εικόνα και το έργο Ελλήνων γεφυροποιών από την περιοχή της Κόνιτσας, και τον πρώτο έλληνα εργολάβο, εγγυητή ή ανάδοχο, μιας τολμηρής πρόδρομης κατασκευαστικής περιπέτειας, στα δύσκολα εκείνα χρόνια. Είναι μια πλούσια σελίδα της κατασκευτής δρόμων με πρωτοπόρους Έλληνες εργολάβους.

Αν το Ε.Μ. Πολυτεχνείο και η νέα  Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ιωαννίνων,  και η Περιφέρεια Ηπείρου βλέπουν με ίση φροντίδα και ενδιαφέρον μια ακριτική περιφέρεια και σέβονται ισότιμα τα μνημεία της ιστορίας και παράδοσης της Ηπείρου, τώρα που συζητιέται η επέκταση της Ιόνιας προς Καλπάκι και Κακαβιά  ας συντηρήσουν και αποκαταστήσουν και αυτό το ιστορικό μνημείο, όπως γίνεται σε όλη τη διαδρομή Εγνατίας και Ιόνιας και στο  Μετρό Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Και βέβαια να εκδηλωθεί και το απαιτητικό ενδιαφέρον του Δήμου Πωγωνίου στήνοντας εκεί ένα άλλο μνημείο που συνδέεται με το 1940 που τόσο πληθωρικά γιορτάζει κάθε χρόνο.

ΠΗΓΗ: www.proinoslogos.gr/