Τα συναισθήματα, η Τέχνη και ο ρόλος των ορμονών

Τα συναισθήματα μπορεί να επηρεάσουν βαθιά και ουσιαστικά την υγεία και την ποιότητα ζωής, αλλά αυτά με τη σειρά τους είναι ευάλωτα στις ορμονικές επιδράσεις, οι οποίες μπορεί να τα επηρεάσουν, να τα δημιουργήσουν ή να τα τροποποιήσουν. Νέα ευρήματα από σημαντικές μελέτες συγκλίνουν ότι ανάλογες επιδράσεις στα συναισθήματα ασκεί και η Τέχνη σε κάθε της μορφή.

«Το συναίσθημα δεν είναι κάτι απλό, δεν είναι αίσθηση, αλλά κάτι βαθύ, εσωτερικό, που επιδρά στο σώμα προκαλώντας δάκρυ, χαμόγελο, αλλαγή στον καρδιακό ρυθμό, εφίδρωση και διάφορες άλλες βιολογικές αντιδράσεις», τονίζει η ενδοκρινολόγος Παρή Ράπτη, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Μιλάνου. «Είναι κάτι που εκφράζεται με την φωνή, την στάση του σώματος και την μιμική του προσώπου, αποκαλύπτοντας την χαρά την λύπη, τον φόβο, τον θυμό, το μίσος, την θλίψη, το άγχος, την ευτυχία, την έκπληξη, την αποστροφή, την ντροπή, την ελπίδα».

Όπως εξηγεί η Δρ. Ράπτη, οι ορμόνες, μέσω πολύπλοκων επιδράσεων και νοητικών διεργασιών, λειτουργούν ως δημιουργοί και τροποποιητές συναισθημάτων.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος παράγει συναισθήματα, κάτω από την επίδραση του έσω κόσμου μέσω των ορμονών και του έξω περιβάλλοντος μέσω των αισθήσεων (κυρίως μέσω της όρασης και της ακοής).

Το ίδιο κάνει και η Τέχνη σε κάθε της μορφή. Ζωγραφική, χορός, μουσική, θέατρο, φωτογραφία, 7η τέχνη - κινηματογράφος, λειτουργούν ως δημιουργοί και τροποποιητές συναισθημάτων μέσα από χρώματα, εικόνες, φως, μέσα από το γυμνό, το ντυμένο, το χαρούμενο, το μελαγχολικό, το σώμα, την κίνηση, τη φύση.

Επομένως, τα συναισθήματα είναι αποτέλεσμα περίπλοκων ορμονικών επιδράσεων του συνειδητού και ασυνείδητου νου, μια σύνθετη, υποκειμενική εμπειρία, αποτέλεσμα του συνδυασμού νοητικών καταστάσεων, ψυχοσωματικών εκφράσεων και βιολογικών αντιδράσεων του σώματος.

Η Τέχνη θεραπεύει

Οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο γνωρίζουν πλέον ότι η Τέχνη μπορεί να καταπολεμήσει όχι μόνο ψυχικές, αλλά και σωματικές ασθένειες. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνουν πολλές πρόσφατες μελέτες.

Η θεραπευτική δύναμη της Τέχνης, του φωτός και της φύσης είναι πλέον επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ενισχύει και στηρίζει την υγεία και το ανοσοποιητικό σύστημα.

Το να βλέπει κάποιος εκπληκτικά μνημεία, θαύματα της Τέχνης όπως η Καπέλα Σιστίνα (Capella Sistina) στο Βατικανό ή το να ακούει το Ave Maria του Σούμπερτ βελτιώνει, καταπολεμά, θεραπεύει χρόνια νοσήματα, ενώ υπεισέρχεται ακόμα και στις διαδικασίες της γήρανσης.

Σε περιόδους οικονομικών δυσκολιών, οικογενειακών προβλημάτων ή προσωπικών απωλειών εντείνονται το άγχος, το στρες και τα ψυχοσωματικά προβλήματα. Σε αυτές τις περιόδους φαίνεται ότι η επίσκεψη/έκθεση σε μουσεία, αίθουσες τεχνών, θέατρα, μουσικές σκηνές, συναυλίες, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές Τέχνης, καλλιτεχνικές εκθέσεις κ.λπ. μειώνει τα επίπεδα του στρες και ωφελεί σημαντικά την κοινωνική και την δημόσια υγεία.

Στους χώρους αυτούς δεν διεγείρεται μόνο το ενδιαφέρον για γνώση, εκπαίδευση, δημιουργικότητα και κοινωνικοποίηση. Επέρχεται μείωση του στρες και χαρά μέσω των αισθήσεων, που βελτιώνει και την σωματική μας υγεία.

Η Τέχνη μπορεί επίσης να αμβλύνει, να μειώσει ή να αυξήσει σημαντικά τα επίπεδα των ορμονών που συσχετίζονται με το στρες. Οι ορμόνες αυτές είναι η αδρεναλίνη, η νοραδρεναλίνη, τα ενδογενή (φυσικά) οπιοειδή, η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη, η ακετυλχολίνη και άλλοι νευρομεταβιβαστές. Αυτό αφορά τόσο εκείνους που δημιουργούν Τέχνη, όσο και εκείνους που την απολαμβάνουν.

Ο ρόλος της φλεγμονής και οι κυτοκίνες

Δύο ξεχωριστές, πρόσφατες μελέτες έδειξαν πως η Τέχνη μειώνει επίσης τα επίπεδα ορισμένων χημικών ουσιών που άγουν τη φλεγμονή και μπορεί να ενεργοποιήσουν παθήσεις, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, το έμφραγμα του μυοκαρδίου, η αρθρίτιδα, οι αυτοάνοσες παθήσεις, η νόσος Αλτσχάιμερ κ.λπ.

Μάλιστα η βίωση ευχάριστων συναισθημάτων που προκαλούνται από την Τέχνη, μέσω των αισθήσεων και διαμέσου του εγκεφάλου, προκαλεί χαρά, ικανοποίηση, αγάπη, υπερηφάνεια, συμπόνια, πάθος και δέος.

Δείγματα από ιστούς και βλεννογόνους της στοματικής κοιλότητας που ελήφθησαν την ίδια μέρα έδειξαν ότι μετά την έκθεση στην Τέχνη μειώνονται τα επίπεδα ουσιών όπως οι κυτοκίνες, η ιντερλευκίνη 6 και διάφοροι φλεγμονώδεις παράγοντες.

Οι κυτοκίνες είναι μικρές πρωτεΐνες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία των κυττάρων. Παράγονται από πολλά και διαφορετικά κύτταρα και συσχετίζονται με διάφορα βιολογικά φαινόμενα και παθήσεις. Σε αυτές συμπεριλαμβάνεται η κατάθλιψη, καθώς οι καταθλιπτικοί ασθενείς εμφανίζουν υψηλά επίπεδα μιας πρόδρομης μορφής της κυτοκίνης TNF-a, που λέγεται proTNF.

«Οι κυτοκίνες ουσιαστικά είναι βιολογικοί τροποποιητές που δημιουργούν ένα δίκτυο μηνυμάτων εντός των κυττάρων, τα οποία μπορούν να μεταφερθούν από ειδικούς υποδοχείς», λέει η Δρ. Ράπτη. «Η δράση των κυτοκινών είναι ενζυμική και αποτελούν ρυθμιστές της έκφρασης των γονιδίων, ελέγχοντας δομικές και λειτουργικές πρωτεΐνες».

Αυτά τα πρωτεϊνικά μόρια στόχο έχουν, εκτός των άλλων, να ενεργοποιήσουν μια σειρά ανταποκρίσεων (ανοσολογική απάντηση, διαφοροποίηση, ανάπτυξη).

Οι κυτοκίνες παίζουν σημαντικό ρόλο σε διάφορα νοσήματα, τονίζει η Δρ. Ράπτη. Μεταξύ άλλων, ρυθμίζουν την ανοσολογική απάντηση, επηρεάζοντας την εξέλιξη ασθενειών τόσο σε περιπτώσεις εξωγενών αντιγόνων όσο και του ιδίου του οργανισμού (δηλαδή σε περίπτωση αυτοάνοσων νοσημάτων).

Κάνουν επίσης την εμφάνισή τους σε οξείες φλεγμονές, αλλά και σε χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες, αντιμετωπίζοντας μεταξύ άλλων και το τραύμα. Επειδή, εξάλλου, οι κυτοκίνες αποτελούν αυξητικούς παράγοντες για τα κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος, είναι πιθανό να αναστέλλουν την ανάπτυξη λεμφικών ή μυελωδών καρκίνων.

Η σχέση συναισθημάτων και ορμονών είναι αμφίδρομη. Και άρρηκτα συνδεδεμένη. Κάθε παράγοντας που επηρεάζει την παραγωγή των ορμονών και τα επίπεδά τους στο αίμα, θεωρητικά άλλα και πρακτικά μπορεί να επηρεάσει το συναίσθημα. Αντίστροφα, το συναίσθημα, το στρες, η ψυχική αλλά και η βιολογική υγεία, μπορεί να επηρεάσουν την παραγωγή των ορμονών από τους ενδοκρινείς αδένες.

Οι ορμόνες είναι καθοριστικές και επηρεάζουν την ίδια την ζωή αλλά και την ποιότητά της. Οι σημαντικότερες στιγμές ενός ανθρώπου, όπως η στιγμή της σύλληψης, η κυοφορία, η γέννηση, η εφηβεία, η γονιμοποιητική ικανότητα, η ενήλικη ζωή, η ερωτική ζωή, η εμμηνόπαυση, το φαινόμενο της γήρανσης βρίσκονται κάτω από την επίδραση των ορμονών. Το ίδιο και το θέμα της ύπαρξης που καθορίζεται και από νοητικές διεργασίες, ψυχικές εκφράσεις και επιλογές, συναισθηματικές καταστάσεις. Όλα βρίσκονται κάτω από την συνεχή επίδραση των ορμονών, των νευρομεταβιβαστών και άλλων στοιχείων των ενδοκρινών αδένων και γενικότερα του ενδοκρινολογικού συστήματος. Ο πλανήτης αυτών των χημικών μορίων επηρεάζει την ανθρώπινη  ύπαρξη, καθορίζοντας την ζωή και την ποιότητά της.

«Εδώ και καιρό έχει εδραιωθεί η αντίληψη ότι η τροφή, ο ύπνος και η άσκηση επηρεάζουν σημαντικά τις σωματικές και ψυχικές διεργασίες. Νέες έρευνες όμως ρίχνουν φως στο ρόλο των συναισθημάτων αναφορικά με τη σωματική και ψυχική υγεία και ο ρόλος αυτός είναι πολύ σημαντικός», υπογραμμίζει η Δρ. Ράπτη. «Τα ευρήματα από όλες τις αξιόλογες έρευνες συγκλίνουν ότι τα θετικά συναισθήματα είναι συνδεδεμένα με δείκτες καλής ποιότητας ζωής και σε αυτά συντελούν τόσο οι ορμόνες όσο και οι Τέχνες όλων των μορφών».