Η ζωντανή ιστορία των Ποντίων: Μνήμες, ήθη και έθιμα 14 Σεπτεμβρίου - Ημέρα Γενοκτονίας του Μικρασιατικού Πολιτισμού

Γράφει η Ανατολή Παταρίδου χειρουργός ωτορινολαρυγγολόγος κεφαλής-τραχήλου, παιδο-ΩΡΛ, επιστημονική συνεργάτης νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ-ΜΗΤΕΡΑ (www.pataridou.gr )

Έχοντας ως επίσημη αφετηρία την ίδρυση της Σινώπης στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας από Ίωνες ναυτικούς περίπου το 800 π.Χ, ξεκινάει η ιστορία του Ποντιακού πολιτισμού. Από τη Σινώπη ιδρύθηκαν κι άλλες πόλεις, με κυριότερη αυτών την Τραπεζούντα το 783 π.Χ.

Η αρχαιότερη αλλά και η νεότερη ιστορία των Ποντίων αποτελεί παράδειγμα δυναμισμού και πίστης. Όντας κατατρεγμένοι για ολόκληρες γενιές, κατάφεραν να επηρεάσουν με την κουλτούρα και με τον πολιτισμό τους ολόκληρο τον Ελληνισμό.

Από την Οθωμανική περίοδο (18ος – 19ος αιώνας) μέχρι την Γενοκτονία (1914-1923) και την Μικρασιατική καταστροφή, όπου, τελικά, κατέληξαν διωγμένοι στην Ελλάδα, και παρά τις μεγάλες ανθρώπινες απώλειες οικογενειών και συγγενών, εκείνοι διατήρησαν αναλλοίωτα τα στοιχεία, που τους έκαναν τόσο ξεχωριστούς.

Από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσώπου τους, μέχρι την δυναμικότητα και το πάθος στους χορούς τους, μπορούν να αναφερθούν πολλά στοιχεία που κάνουν αυτόν τον λαό μοναδικό.

Οι Πόντιοι, μέσω της ιστορίας τους, έχουν αποδείξει πως ανέκαθεν είχαν μια διαφορετική λογική.

Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η θέση της γυναίκας στην οικογένεια. Παρά το γεγονός ότι έζησε σε ανδροκρατούμενες εποχές και κάτω από αναχρονιστικές αντιλήψεις, η Πόντια γυναίκα αναγνωριζόταν για τον δυναμισμό της και για την αποφασιστικότητά της. Η Πόντια αποτελεί σύμβολο τρυφερής μητέρας, ενώ παράλληλα ήταν ατρόμητη και πιστή σύζυγος. Επίσης δεν ήταν λίγες η φορές που, λόγω της αγάπης της για την ελευθερία, οδηγήθηκε στην μάχη, αποδεικνύοντας ότι η ταπείνωση και ο εξευτελισμός δεν θα γίνει ποτέ τρόπος ζωής για την ίδια και για την οικογένειά της.

Η μητέρα - σύζυγος Πόντια ήταν εκείνη που φρόντιζε την διατροφή και την υγεία της οικογένειάς της. Η διατροφή των Ποντίων στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στα γαλακτοκομικά προϊόντα. Οι πρωτεΐνες και το ασβέστιο του γάλακτος εισάγουν στο πεπτικό σύστημα έναν μεγάλο αριθμό χρήσιμων μικροοργανισμών, οι οποίοι με την σειρά τους εξυγιαίνουν την χλωρίδα του εντέρου και ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Επίσης τα δημητριακά και τα λαχανικά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ποντιακής διατροφής.

Η καλή διατροφή και η λαϊκή ιατρική των Ποντίων είναι ο συνδυασμός, που αποτελεί το μυστικό της μακροζωίας τους. Τα γιατροσόφια τους ήταν ένας συνδυασμός βοτάνων και αλοιφών, έχοντας ως πρόχειρο αντισηπτικό την πίσσα. Μερικά από τα μυστικά τους είναι ότι το σταυρολούλουδο είναι κατάλληλο για τη βασκανία, τα κράνα για τον κοιλόπονο και το μελισσόχορτο για τα μάτια.

Πώς θα ήταν δυνατό, όμως, να μην αναφερθούμε στα ήθη και στα έθιμά τους, που τους έκαναν γνωστούς σε όλον τον πλανήτη; Ποιος δεν έχει ανατριχιάσει στο θέαμα των Ποντίων που, φορώντας τις παραδοσιακές τους στολές, χορεύουν με τόση λεβεντιά και πάθος στο άκουσμα της λύρας, του νταουλιού, του ζουρνά;

Η ποντιακή διάλεκτος μεταδίδεται από γενιά σε γενιά μέσω των τραγουδιών, που αφηγούνται τις δοκιμασίες, που πέρασε ο κατατρεγμένος αυτός λαός, επηρεάζοντας όλη την Ελλάδα.

Ιδιαίτερα έντονη είναι η συλλογική συνείδηση των Ποντίων και η μέριμνά τους για τον συνάνθρωπο. Ανέκαθεν στον Πόντο δραστηριοποιούνταν πολλοί σύλλογοι με εκπαιδευτικό και με κοινωνικό προσανατολισμό, μιας και οι πρόγονοί τους είχαν συνειδητοποιήσει τον ρόλο που μπορούσαν να διαδραματίσουν για τη συνοχή και για τη συσπείρωσή τους.

Ο πολιτισμός των Ποντίων φέρει, επίσης, πολλές και διάφορες παραδόσεις. Μερικές από αυτές είναι του γάμου - όπου οι γονείς του αγοριού ζητούσαν την κοπέλα από τους γονείς της - και της βάπτισης, όπου, όταν το μωρό γινόταν σαράντα ημερών, ο πατέρας ζητούσε στον κουμπάρο που τον στεφάνωσε να γίνει νονός του παιδιού.

Οι Πόντιοι συνεχίζουν να ακολουθούν τις παραδόσεις τους για τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, τις Απόκριες, το Πάσχα, με πιο γνωστή από αυτές τους "Μωμόερους" ή "Μωμόγερους", που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέρου, δηλαδή από τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων έως τα Φώτα. Το έθιμο των "Μωμόερων" ή "Μωμόγερων" προέρχεται από την περίοδο της τουρκοκρατίας, όταν μεταμφιεσμένοι αντάρτες κατέβαιναν στα χωριά, με σκοπό την συλλογή και την διάχυση πληροφοριών.

Η παρουσία των Ελλήνων στον Εύξεινο Πόντο πέρασε από τον μύθο στην πραγματικότητα. Ο Ελληνισμός ανέπτυξε μια μεγάλη πολιτιστική, πνευματική και οικονομική παρουσία, από το θρησκευτικό στοιχείο και την πολιτισμική συνεισφορά, μέχρι την εμπορική και πολιτική δραστηριότητα. Η παρουσία του Ελληνισμού στον Εύξεινο Πόντο, η οποία διακόπηκε από τη γενοκτονία, επέδρασε καταλυτικά σε όλες τις πολιτικές και κρατικές οντότητες, που εμφανίσθηκαν στην περιοχή. Σήμερα στην Ελλάδα και στην Διασπορά οι Πόντιοι είναι περίπου ενάμιση εκατομμύριο και συνεχίζουν να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη του ελλαδικού χώρου και των τόπων όπου ζουν. Αγωνίζονται για την αναγνώριση της γενοκτονίας, προσπαθούν να διασώσουν την κληρονομιά τους, καλλιεργούν την παράδοσή τους και ζουν και πορεύονται με οδηγό την ποντιακή ζωή.

Ο Ποντιακός Ελληνισμός, που καθ’ όλη τη διάρκεια των αιώνων αυτών που πέρασαν, κράτησε αλώβητη την Ελληνικότητά του και ανέπτυξε την οικονομία του, κατέφυγε στα ενδότερα ορεινά της χώρας, μέχρι το 1922 που ξεριζώθηκε από τη γη του. Δίδαξε και διέδωσε Πολιτισμό, αλλά σφαγιάστηκε. Διώχτηκε, ξεριζώθηκε. Έκανε την κοινωνία του να ευημερήσει, αλλά αντιμετώπισε την καταστροφή. Η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ιστορικής διαδρομής των Ελλήνων.

Όσοι Έλληνες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο κατάφεραν να επιζήσουν από τις απάνθρωπες εθνικές εκκαθαρίσεις, που πραγματοποίησαν οι Τούρκοι, ήρθαν ως πρόσφυγες στον Ελληνικό χώρο.

Όσοι, δηλαδή, έμειναν ζωντανοί μετά τις σφαγές, την πείνα και τη δίψα, που αντιμετώπισαν, τους διωγμούς από το καθεστώς του Κεμάλ, που εξολόθρεψε, όσο μπόρεσε, τον Χριστιανικό κόσμο.

Το κάψιμο τόσων αθώων ανθρώπων, γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων, Ελλήνων του Πόντου που έπεσαν θύματα μιας απάνθρωπης εθνοκάθαρσης και υποχρεώθηκαν να εκπατριστούν και να εγκατασταθούν σαν πρόσφυγες στον κορμό της μητροπολιτικής Ελλάδος με τη συνθήκη της Λωζάνης.

Η εκρίζωση αυτή των Ελλήνων του Πόντου είναι από τα πρωτοφανή εγκλήματα στην ανθρώπινη ιστορία. Ύστερα από 27 αιώνες ζωής, ένας λαός ξεριζώθηκε από τη γη του, αφήνοντας πίσω του πατρογονικές εστίες, σπίτια, εκκλησίες, τάφους προγόνων. Μόνο η Παναγιά Σουμελά ήταν σκέπη τους, όταν τα εγκατέλειψαν όλα και μετέφεραν μαζί τους το αρχαιοπρεπές γλωσσικό τους ιδίωμα, τον πλούτο των παραδοσιακών τους κληρονομημάτων και τον ομαδικό λαϊκό χαρακτήρα τους. Ρίχτηκαν στις ακτές της Ελλάδος και καλλιέργησαν την παράδοσή τους.

Η Μακεδονία, η Θράκη, οι μεγάλες ελληνικές πόλεις, η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη κ.ά. είναι μερικές από τις περιοχές, όπου ρίζωσαν οι Πόντιοι πρόσφυγες.

Χάρη στην δραστήρια κοινωνία των Ποντίων, ο πολιτισμός τους και τα χαρακτηριστικά του μεταφέρονται αναλλοίωτα μέσα στον χρόνο. Η λεβεντιά, η ντομπροσύνη, ο δυναμισμός, η φιλοξενία είναι μερικά, μόνο, από αυτά που τους καθιστούν από τους πιο αγαπητούς λαούς, γνωστούς σε ολόκληρο τον πλανήτη και αποτελούν παράδειγμα θάρρους και μαχητικότητας για τις επόμενες γενιές.