Καρκίνος όρχεων: Πώς επηρεάζει τη γονιμότητα;

Ο Απρίλιος είναι μήνας αφιερωμένος στον καρκίνο των όρχεων και φέρνει στο προσκήνιο τη συχνότερη κακοήθη νόσο των νέων ηλικίας 15-34 ετών.

Ο καρκίνος των όρχεων είναι συνήθως ιάσιμος, γιατί γίνεται αντιληπτός νωρίς. 
Αυτό συνήθως επιτυγχάνεται με την ψηλάφηση μιας μάζας ή την παρατήρηση κάποιας ύποπτης αλλαγής στον έναν όρχι ή σε σπάνιες περιπτώσεις και στους δύο. 
Όταν τα ύποπτα συμπτώματα οδηγήσουν αμέσως τον νεαρό άνδρα στον γιατρό, έχει πολλές πιθανότητες να ιαθεί.

Το γεγονός αυτό αντανακλάται στα επιδημιολογικά δεδομένα. Στη χώρα μας, ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας του Καρκίνου (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) υπολογίζει ότι καταγράφονται κάθε χρόνο σχεδόν 450 κρούσματα, αλλά οι θάνατοι είναι ευτυχώς λίγοι (περίπου 20 ετησίως).

Παρότι, όμως, ο καρκίνος των όρχεων είναι ιάσιμος σε μεγάλο βαθμό, τόσο η νόσος καθαυτή όσο και οι θεραπείες της μπορεί να επηρεάσουν τις πιθανότητες τεκνοποίησης στο μέλλον. Για να αποφευχθεί αυτό, έχει μεγάλη σημασία να γίνει η σχετική συζήτηση με τον γιατρό πριν από την έναρξη οποιασδήποτε θεραπείας.

«Επειδή η προτεραιότητα είναι πάντοτε η αντιμετώπιση του καρκίνου, είναι πιθανό και ενδεχομένως λογικό να ξεχαστεί το θέμα της γονιμότητας κατά τις συζητήσεις για την θεραπεία», λέει ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life.

«Ταυτοχρόνως όμως είναι λάθος, διότι οι πιθανές συνέπειες στη γονιμότητα συχνά είναι μη αναστρέψιμες».

Όπως εξηγεί ο Δρ. Βασιλόπουλος, ο καρκίνος των όρχεων μπορεί να υπονομεύει σιωπηρά την ανδρική γονιμότητα επί μήνες ή και χρόνια (συνήθως έως 2 έτη) πριν γίνει αντιληπτός. Και αυτό διότι μπορεί να επηρεάζει τα επίπεδα τεστοστερόνης στο αίμα ή να προκαλεί γενετικές βλάβες στα σπερματικά κύτταρα. Ο όγκος μπορεί ακόμα να μπλοκάρει ή να προκαλέσει βλάβες στα τμήματα των όρχεων που παράγουν τα σπερματοζωάρια, διαταράσσοντας έτσι την σπερματογένεση. Σε τέτοια περίπτωση ο ασθενής θα έχει σημαντικά μειωμένη συγκέντρωση σπερματοζωαρίων στο σπέρμα ή/και διαταραχή στη μορφολογία τους (ολιγο-ασθενοζωοσπερμία).

Όσον αφορά τις θεραπείες, η χειρουργική αφαίρεση (ορχεκτομή) ενδέχεται να μην επηρεάσει τη γονιμότητα, εάν ο καρκίνος περιορίζεται στον ένα όρχι. Σε μερικούς άνδρες, όμως, ο όρχις που απομένει μπορεί να μην λειτουργεί καλά, με συνέπεια να διατρέχουν κίνδυνο υπογονιμότητας.

Σε περίπτωση που ο καρκίνος εντοπίζεται και στους δύο όρχεις, απαιτείται αμφοτερόπλευρη ορχεκτομή η οποία καθιστά τους άνδρες υπογόνιμους. Βέβαια, ο αμφοτερόπλευρος καρκίνος των όρχεων είναι σπάνιος (αντιπροσωπεύει το περίπου 1-3% των περιπτώσεων).

Εάν εκτός από τον όρχι ο χειρουργός χρειαστεί να αφαιρέσει και τους λεμφαδένες στην κοιλιά, υπάρχει κίνδυνος παλίνδρομης εκσπερμάτισης. Σε τέτοια περίπτωση, το σπέρμα δεν εξωθείται προς το έξω στόμιο της ουρήθρας, αλλά προς τα πίσω (προς την ουροδόχο κύστη), με συνέπεια να μην υπάρχει δυνατότητα τεκνοποίησης με φυσικό τρόπο.

Η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία για τον καρκίνο των όρχεων επίσης επηρεάζουν την ανδρική γονιμότητα, αν και σε αρκετές περιπτώσεις αυτό είναι προσωρινό. Υπολογίζεται ότι σχεδόν οι μισοί άνδρες (το 48%, σύμφωνα με μερικές μελέτες) που έχουν κάνει τέτοιου είδους θεραπείες για καρκίνο των όρχεων, ανακτούν τη γονιμότητά τους σε χρονικό διάστημα έως και 2 ετών. Ωστόσο αυτό συμβαίνει λιγότερο συχνά στους άνδρες που λαμβάνουν υψηλές δόσεις χημειοθεραπείας ή/και ακτινοθεραπείας.

Για όλους αυτούς τους λόγους,  όταν ένας νεαρός άνδρας πρόκειται να υποβληθεί σε θεραπεία για καρκίνο των όρχεων, πρέπει να συζητά πρώτα με τον γιατρό του τη δυνατότητα της κρυοσυντήρησης (κατάψυξης) σπέρματος πριν από την έναρξή της. Με αυτό τον τρόπο θα έχει τη δυνατότητα της εξωσωματικής γονιμοποίησης, εάν  ανακαλύψει αργότερα στη ζωή του ότι είναι υπογόνιμος αλλά επιθυμεί να αποκτήσει παιδιά.

«Η κρυοσυντήρηση σπέρματος αποτελεί καλή επιλογή για τους ασθενείς με καρκίνο του όρχεως οι οποίοι έχουν περάσει την εφηβεία», επισημαίνει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Ακόμα και αν χρειαστεί να καταψυχθούν τα δείγματα για πολλά έτη, τα σπερματοζωάρια θα διατηρηθούν υγιή και βιώσιμα. Επιπλέον, ακόμα κι αν οι συγκεντρώσεις σπερματοζωαρίων στα δείγματα είναι χαμηλές, μπορούμε με ειδικές τεχνικές όπως η μικρογονιμοποίηση να βοηθήσουμε τον άνδρα να αποκτήσει παιδιά».

Ειδικά όσον αφορά την παλίνδρομη εκσπερμάτιση, «υπάρχει η δυνατότητα της λήψης σπερματοζωαρίων απευθείας από τους όρχεις ή από την επιδιδυμίδα», προσθέτει. «Σε τέτοια περίπτωση, όμως, γίνεται σε αυτά ειδική επεξεργασία και ύστερα χρησιμοποιούνται αμέσως για τη γονιμοποίηση των ωαρίων της συντρόφου του ασθενούς».

Ωστόσο, οι νεαροί άνδρες που πρόκειται να υποβληθούν σε συλλογή και κατάψυξη σπερματοζωαρίων πριν από την θεραπεία για καρκίνο των όρχεων, πρέπει να γνωρίζουν ότι ενδέχεται να χρειασθεί επανάληψη της συλλογής έως ότου εξασφαλιστεί η συλλογή δείγματος με επαρκή αριθμό βιώσιμων σπερματοζωαρίων. Εάν ο άνδρας έχει σοβαρή ολιγο-ασθενοζωοσπερμία, μπορεί να γίνει λήψη και κρυοσυντήρηση ιστού των όρχεων από τον οποίο θα εξαχθούν σπερματοζωάρια όταν παραστεί ανάγκη.

Σε κάθε περίπτωση, το χρονικό διάστημα που θα μεσολαβήσει έως τη συλλογή σπέρματος ή ορχικού ιστού «σε καμία περίπτωση δεν υπονομεύει την υγεία του άνδρα, διότι είναι το ελάχιστο δυνατό», τονίζει ο ειδικός.

Η κρυοσυντήρηση σπέρματος είναι απολύτως ασφαλής για τα μωρά που θα γεννηθούν. Έχει διαπιστωθεί ότι η κατάψυξη και απόψυξη δεν αλλοιώνουν τα σπερματοζωάρια, με αποτέλεσμα να μην έχει καταγραφεί έως σήμερα κάποιος κίνδυνος για τα μωρά που γεννιούνται μετά την εφαρμογή της μεθόδου.

Αντιθέτως, έχουν επιτευχθεί γεννήσεις υγιών βρεφών από σπέρμα το οποίο είχε καταψυχθεί επί δεκαετίες πριν από την χρήση του. Μία περίπτωση δημοσιοποιήθηκε το 2004 και αφορούσε γέννηση ενός αγοριού από σπέρμα που είχε καταψυχθεί το 1979. Το σπέρμα προερχόταν από έναν 17χρονο ο οποίος ύστερα υποβλήθηκε σε θεραπεία για καρκίνο του όρχεως.

Έχουν επίσης αναφερθεί περιπτώσεις γεννήσεων έπειτα από χρήση σπέρματος που είχε καταψυχθεί 28 και 35 χρόνια νωρίτερα, ενώ το 2011 γεννήθηκαν στις ΗΠΑ δίδυμα από δωρεά σπέρματος που είχε γίνει το 1971!

Η διάρκεια της κρυοσυντήρησης δεν επηρεάζει ούτε τις πιθανότητες επιτυχούς εγκυμοσύνης και απόκτησης παιδιών, όπως είχε δείξει μελέτη που παρουσιάσθηκε πέρυσι στο ετήσιο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE). Στη μελέτη εκείνη είχαν συγκριθεί οι γεννήσεις υγιών βρεφών έπειτα από 5, 10 και 15 χρόνια κρυοσυντήρησης σπέρματος και βρέθηκαν παραπλήσια.

Ωστόσο η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής της χώρας μας, όπως και οι ρυθμιστικές Αρχές άλλων χωρών, έχει θεσπίσει όρια στη διάρκεια της κρυοσυντήρησης σπέρματος. Επομένως, «απαιτείται λεπτομερής ενημέρωση του νεαρού ασθενούς πριν από την έναρξη της θεραπείας, ούτως ώστε να γνωρίζει τις επιλογές διατήρησης της γονιμότητας που έχει», καταλήγει ο Δρ. Βασιλόπουλος.