Δημιουργία ανθρώπινων ωαρίων στο εργαστήριο: Ποια είναι η σημασία της

Αίσθηση προκάλεσε πριν από λίγες ημέρες η είδηση ότι βρετανοί επιστήμονες κατόρθωσαν για πρώτη φορά να δημιουργήσουν στο εργαστήριο πλήρως ανεπτυγμένα ανθρώπινα ωάρια, ξεκινώντας από το πλέον ανώριμο στάδιό τους.

Οι επιστήμονες εκτίμησαν ότι το επίτευγμά τους θα μπορούσε στο μέλλον να οδηγήσει σε βελτίωση των θεραπειών για την υπογονιμότητα, αλλά και για την διατήρηση της γονιμότητας των κοριτσιών και των γυναικών με καρκίνο που πρόκειται να υποβληθούν σε δυνητικά επιβλαβείς θεραπείες (π.χ. χημειοθεραπεία).

Τί ακριβώς, όμως, πέτυχαν και γιατί είναι τόσο σημαντικό; «Λέμε συχνά ότι οι γυναίκες γεννιούνται με έναν συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων (περίπου 2 εκατομμύρια) και πως αυτός είναι ο αριθμός που θα έχουν στη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει πως όλ’ αυτά τα ωάρια είναι έτοιμα να γονιμοποιηθούν», απαντά ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life-ΙΑΣΩ. «Αντιθέτως, κάθε ωάριο αρχίζει ως ένα μικροσκοπικό, πρόδρομο ωοθυλάκιο που πρέπει να περάσει από μία πολύπλοκη διαδικασία ανάπτυξης έως ότου φθάσει στο σημείο να δημιουργήσει ένα ωάριο έτοιμο να γονιμοποιηθεί. Μάλιστα τα περισσότερα από αυτά τα πρόδρομα ωοθυλάκια ουδέποτε φθάνουν έως το τελικό στάδιο της ωρίμανσης. Έως την έναρξη της εφηβείας έχουν απομείνει 400.000-600.000 και ύστερα ξοδεύονται κάθε μήνα 3.000-4.000 για να ωριμάσει το ένα που θα απελευθερώσει το ωάριό του».

Η διαδικασία της πλήρους ωρίμανσης φυσιολογικά διαρκεί 5 μήνες για κάθε ωοθυλάκιο. Οι βρετανοί επιστήμονες, όμως, κατόρθωσαν να την επισπεύσουν στις 22 ημέρες και μάλιστα στο εργαστήριο και όχι στο ανθρώπινο σώμα.

«Σήμερα, για να συλλέξουμε ωάρια από τις ωοθήκες, είτε για να προχωρήσουμε σε εξωσωματική είτε για να τα καταψύξουμε για μελλοντική χρήση, πρέπει να φέρουμε τα ωοθυλάκια στο στάδιο της πλήρους ωρίμανσης», εξηγεί ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Αυτό επιτυγχάνεται με τη χορήγηση ορμονών, οι οποίες διεγείρουν τη διαδικασία της ωρίμανσης στις ωοθήκες της γυναίκας. Με τη νέα μέθοδο, όμως, λαμβάνεται δείγμα ωοθηκικού ιστού και καλλιεργείται με θρεπτικά συστατικά στο εργαστήριο. Αργότερα, αφαιρούνται από αυτόν τα πρόδρομα ωοθυλάκια και καλλιεργούνται περαιτέρω με τη βοήθεια ειδικών αναπτυξιακών πρωτεϊνών έως ότου ωριμάσουν».

Προηγούμενες απόπειρες

Δεν είναι η πρώτη φορά που ανακοινώνονται αποτελέσματα ερευνών για τη διαδικασία ωρίμανσης των ωοθυλακίων στο εργαστήριο.

Τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές ερευνητικές ομάδες είχαν κάνει μικρά βήματα προόδου, αναπαράγοντας μεμονωμένα στάδια της διαδικασίας αυτής. Υπήρξαν όμως δύο παλαιότερες έρευνες που ξεχώρισαν.

Η μία ήταν το 2008, όταν η αναπαραγωγική βιολόγος Evelyn Telfer και οι συνάδελφοί της από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου κατόρθωσαν να αναπαράγουν το πρώτο μισό της διαδικασίας ωρίμανσης των πρόδρομων ωοθυλακίων. Και η δεύτερη το 2015 όταν επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Northwestern του Σικάγου αναπαρήγαγαν το δεύτερο μισό της διαδικασίας, δημιουργώντας ώριμα ωάρια.

Στην νέα έρευνα, η ίδια επιστημονική ομάδα του Εδιμβούργου κατόρθωσε να αναπαράγει ολόκληρο τον κύκλο ανάπτυξης των ανθρώπινων ωαρίων.

«Με το επίτευγμα αυτό απεδείχθη κατ’ αρχάς ότι η δημιουργία ωαρίων στο εργαστήριο είναι εφικτή», σχολιάζει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Αυτό όμως είναι μόνο το πρώτο βήμα διότι υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να διερευνηθούν για να αποφασιστεί κατά πόσον θα μπορούσε η μέθοδος να χρησιμοποιηθεί στην κλινική πρακτική».

Δεν είναι αλάνθαστη

Το πρώτο θέμα που χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση και βελτίωση είναι το γεγονός ότι η μέθοδος δεν είναι αλάνθαστη.

«Από τα 87 ανώριμα ωοθυλάκια που καλλιεργήθηκαν στην παρούσα έρευνα, τα 9 έφτασαν με επιτυχία στο τελικό στάδιο της ωρίμανσης», εξηγεί ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Τα ωοθυλάκια αυτά απελευθέρωσαν τα ωάριά τους, τα οποία στη συνέχεια μπόρεσαν να διαιρεθούν και να μοιράσουν στα δύο τα χρωμοσώματά τους, και επομένως ήταν έτοιμα για γονιμοποίηση».

Το ποσοστό αυτό μοιάζει μικρό, αλλά αυτό που αποδεικνύει είναι πολύ σημαντικό, προσθέτει. «Η διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε μπορεί να μην είναι τέλεια και να έχει μικρό ποσοστό επιτυχίας, αλλά η δημιουργία έστω και ενός ωαρίου “από το μηδέν” είναι τεράστιο επίτευγμα», τονίζει. «Ασφαλώς όμως πρέπει να βελτιωθεί, αν είναι να χρησιμοποιηθεί στην κλινική πρακτική».

Ερωτηματικά

Άγνωστο παραμένει επίσης εάν είναι υγιή τα εννέα πλήρως ώριμα ωάρια που δημιουργήθηκαν.

«Το άρθρο που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Molecular Human Reproduction, δεν συμπεριλαμβάνει τη γενετική ανάλυση των ωαρίων που δημιουργήθηκαν ώστε να ξέρουμε αν είναι υγιή», λέει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη η  υγεία τους, αν σκεφτούμε ότι αναπτύχθηκαν υπερβολικά γρήγορα, επομένως αυτό πρέπει επίσης να τεκμηριωθεί».  

Στη συνέχεια πρέπει να εξεταστεί αν η γονιμοποίηση των «τεχνητών» ωαρίων με σπερματοζωάρια μπορεί να οδηγήσει σε υγιή έμβρυα, κάτι που «από μόνο του εγείρει ηθικά διλήμματα, αφού αν μη τι άλλο αφορά πειράματα με ανθρώπινα έμβρυα», συνεχίζει. 

Παρόλα αυτά, αν βελτιωθεί η χρησιμοποιούμενη τεχνική και τεκμηριωθεί η ασφάλειά της, μπορεί να ανοίξει ο δρόμος για τη δοκιμή της σε γυναίκες, με απώτερο στόχο την ευρεία εφαρμογή της στην αντιμετώπιση της υπογονιμότητας, καταλήγει.