Πίτα του Ηπειρώτη 2018. Η Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία
Ελλάδος βραβεύει και τιμά την Πανεπιστημιακό Ελένη Κουρμαντζή, για τη συμβολή
της στην έρευνα, συγγραφή και διδασκαλία της Ηπειρωτικής Λογιοσύνης, την
ανάδειξη των Μαρτυρικών χωριών της Ηπείρου, και τη μελέτη Θεμάτων του ελληνικού
Εβραϊσμού.
Βιογραφικό Ελένης Κουρμαντζή
Η Ελένη Κουρμαντζή αποτελεί ένα εξαιρετικό
παράδειγμα δύο ιδιοτήτων, αυτής της Ακαδημαϊκής Διδασκάλου και αυτής της
συνειδητοποιημένης Ηπειρώτισσας. Και είναι αυτός ακριβώς ο συνδυασμός, για τον
οποίον βρίσκεται σήμερα εδώ ενώπιον όλων μας.
Από τα πρώτα κιόλας βήματα της ακαδημαϊκής και
ερευνητικής πορείας της, εντρύφησε στη μελέτη και την ανάδειξη της Ηπειρωτικής
Λογιοσύνης, από τον 16ο αιώνα, έως τον Δημήτρη Χατζή. Με άλλα λόγια μελέτησε
όλο το εύρος της Ηπειρωτικής παραγωγής γραμμάτων, από τη Διασπορά των Ηπειρωτών
σε χώρες της Ευρώπης και των Βαλκανίων κατά την προεπαναστατική περίοδο, με
τους εμπόρους, τους λόγιους, τους τυπογράφους, τους Δασκάλους, τους επαναστάτες
και τη Φιλική Εταιρεία.
Μελέτησε μια διαδρομή αιώνων, παρακολουθώντας
εμπορικά δίκτυα, τυπωμένα βιβλία, λόγιους, δασκάλους και μαθητές των ελληνικών
παροικιών του 17ου έως και του τέλους του 19ου αι.. Τους πεφωτισμένους αυτούς
Ηπειρώτες εμπόρους, που, μέσα από το πρίσμα του Διαφωτισμού, είχαν συλλάβει το
όραμα της ανόρθωσης του Γένους, μέσω της Παιδείας και της Επανάστασης. Τους
χορηγούς και ευεργέτες, για τη σύσταση του Νεοελληνικού κράτους.
Η Λογιοσύνη των Ηπειρωτών του Διαφωτισμού αποτέλεσε
και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σημεία της έρευνας και της διδασκαλίας
της για 40 συναπτά έτη τόσο στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όσο και σε πανεπιστήμια
του εξωτερικού, μεταλαμπαδεύοντας τη γνώση και την έρευνα σε όλους εκείνους
τους νεότερους ερευνητές που θα ακολουθήσουν. Ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο Ιωάννης
Βηλαράς και τόσα άλλα ονόματα Ηπειρωτών του Διαφωτισμού γεμίζουν τις σελίδες
της έρευνα και της διδασκαλίας της.
Επόμενος σταθμός της ακαδημαϊκής της πορείας:
Οι Ηπειρώτες ηθογράφοι από τον Χρήστο Χρηστοβασίλη
έως Δημήτρης Χατζής. Ανέδειξε με τη διδασκαλία της στους φοιτητές της
Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, για 37 συνεχή έτη τα Ηπειρωτικά
Γράμματα, κάνοντας τους φοιτητές να γνωρίσουν και να λατρέψουν αυτόν τον χώρο,
τον εν πολλοίς άγνωστο, και την ιστορία του. Πέρασαν έτσι, μέσα από τη
διδασκαλία της όλοι οι Ηπειρώτες Λόγιοι, συγγραφείς και διανοούμενοι, δένοντας
έτσι το χθες με το σήμερα.
Μέσα από τη διδασκαλία της στα κατάμεστα αμφιθέατρα
και μετέπειτα μέσα από τις ομιλίες και τις διαλέξεις της, ανέδειξε την
προσωπικότητα, του ως τότε άγνωστου γιαννιώτη εβραίου ποιητή και διανοούμενου
Γιωσέφ Ελιγιά, καθώς και την ιστορία και τον πολιτισμό της Ισραηλιτικής
Κοινότητας Ιωαννίνων.
Μεγάλη επίσης υπήρξε η συμβολή της στην ανάδειξη
των μαρτυρικών χωριών της Ηπείρου, με την έρευνα της και τις ομιλίες της, καθώς
και με επισκέψεις που έκανε με τους φοιτητές της στους τόπους θυσίας.
Η Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδος, άλλωστε,
επανειλημμένως φιλοξένησε εκδηλώσεις και ομιλίες της. Είτε σε θέματα
Διαφωτισμού, είτε γύρω από τα ολοκαυτώματα της Ηπείρου κατά τη Γερμανική
Κατοχή, είτε στην περίπτωση του Γιωσέφ Ελιγιά.
Σημαντικότατη είναι, όπως ήδη έχουμε υπαινιχτεί,
και η ακαδημαϊκή παρουσία της εκτός Ελλάδος. Ήδη τα έτη 1994 και 1995, σε μια
κρίσιμη στιγμή, στήριξε έμπρακτα τις Νεοελληνικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο του
Αργυρόκαστρου. Σε ένα πανεπιστήμιο όπου θα επιστρέψει και κατά τα έτη 2007 και
2008, στο εκεί Τμήμα «Ελληνικής Γλώσσας, Λογοτεχνίας και Ελληνικού Πολιτισμού»
του Αργυροκάστρου, διευρύνοντας τα διδακτικά και ερευνητικά της ενδιαφέροντα
μέσα από τη συγκριτική μελέτη Νεοελληνικού Διαφωτισμού και Αλβανικής
Αναγέννησης.
Έπειτα, θα ακολουθήσουν δύο ακόμη σταθμοί στη
διδασκαλία της στο εξωτερικό: Η Βουλγαρία και η Τουρκία.
Οι σχέσεις της με την Τουρκία ξεκινούν από το 2011
με την ιδιότητα της Επισκέπτριας Καθηγήτριας στον Τομέα Βαλκανικών Γλωσσών και
Επιστημών του Trakya University της Αδριανούπολης (Edirne).Τα βασικά
αντικείμενα διδασκαλίας είχαν ως αναφορά την Ιστορία της Νέας Ελληνικής
Φιλολογίας, με ειδικότερο άξονα το Ιστορικό Διάγραμμα εξέλιξης της Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας. Ακολούθησε πρόσκληση από το Πανεπιστήμιο της Άγκυρας για κύκλο
συζητήσεων περί Οθωμανικών Αρχείων της ελλαδικής επικράτειας, ειδικότερη
αναφορά στα δεδομένα των Σχολών των Ιωαννίνων κατά των 19ο αι..
Αντίστοιχα και οι σχέσεις της με τη Βουλγαρία
ξεκινούν από το 2010 με την ιδιότητα της Επισκέπτριας Καθηγήτριας στο Τμήμα
Κλασσικών και Ανατολικών Γλωσσών του Πανεπιστημίου «Άγ. Κύριλλος & Άγ.
Μεθόδιος» του Veliko Tarnovo. Πρόσκληση η οποία ανανεώθηκε και για τα έτη
2011-2013.
Τα βασικά αντικείμενα διδασκαλίας είχαν ως αναφορά
τις σχέσεις Νεοελληνικού και Βουλγαρικού Διαφωτισμού, καθώς και την αναζήτηση
εθνικής ταυτότητας σε κείμενα της λογοτεχνίας, θεματικές οι οποίες αποδείχθηκαν
ως ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες σύμφωνα με τη θέση και την κρίση των φοιτητών.
Με συνεχείς συνεργασίες με τους φοιτητές των
τελευταίων ετών προέκυψε η συγκέντρωση και η μελέτη γραμματειακού και
βιβλιογραφικού υλικού, σχετικά με τις επιρροές που δέχτηκαν οι βούλγαροι
διαφωτιστές (π.χ. V. Aprilov, V. Levski, κ.ά.) από τον προγενέστερο Νεοελληνικό
Διαφωτισμό.
Ιδιαίτερο αντικείμενο ενασχόλησης αποτέλεσε η
καθολική αναζήτηση, η έρευνα και η μελέτη βιβλίων και συγγραμμάτων σε κεντρικές
Βιβλιοθήκες πόλεων της Βουλγαρίας, καθώς και σε πλανόδιους μικροπωλητές της ευρύτερης
περιοχής, με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση υλικού άξιου προς έρευνα
Ιδιαίτερο αντικείμενο αναζήτησης υπήρξε η
συγκέντρωση μεταφράσεων και δειγμάτων πρόσληψης του συνόλου του έργου του Κ. Π.
Καβάφη από βούλγαρους μεταφραστές. Το αποτέλεσμα της έρευνας αυτής στάλθηκε στη
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης», ως
δείγμα συνεισφοράς. Επίσης, σε αυτό το κομμάτι της έρευνα συγκαταλέγεται και ο
εντοπισμός μεταφράσεων του έργου του Δημήτρη Χατζή από λόγιους της Βουλγαρίας.
Τις ακαδημαϊκές δραστηριότητες στη Βουλγαρία
συμπλήρωσε σημαντικός αριθμός διαλέξεων και ομιλιών. Τέλος, συνέβαλε στην
αδελφοποίηση του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με το Πανεπιστήμιο «Άγ. Κύριλλος &
Άγ. Μεθόδιος» του Veliko Tarnovo και με το Trakya University της Αδριανούπολης.
Στο Πανεπιστήμιο «Άγ. Κύριλλος & Άγ. Μεθόδιος»
του Veliko Tarnovo (Βουλγαρία), επέστρεψε από το 2016, όπου και βρίσκεται μέχρι
σήμερα, ως Επισκέπτρια Καθηγήτρια, στο πλαίσιο του Προγράμματος του Ιδρύματος
Ωνάση: Σχέση μεταξύ Νεοελληνικού και Βουλγαρικού Διαφωτισμού.
Η Ελένη Κουρμαντζή δεν περιορίστηκε όμως στα
πανεπιστημιακά ακροατήρια και δεν αρκέστηκε μόνο στη δημοσίευση πολυάριθμων
άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά, μελετών και συγγραμμάτων. Έχει δώσει πλήθος
διαλέξεων σε πολλές πόλεις τόσο της Ελλάδας, όσο των Βαλκανίων, αλλά και της
Ευρώπης: Ιωάννινα, Σόφια, Βρυξέλλες, Αθήνα, Ντίσελντορφ, Άρτα, Lecce,
Φιλιππούπολη, Καβάλα, Γρανάδα, Πρέβεζα, Άγκυρα, Αγρίνιο, Μεσολόγγι, είναι μόνο
λίγο σταθμοί από την πορεία εξόδου της γνώσης από τα στενά όρια των
πανεπιστημιακών ιδρυμάτων.
Πρόκειται, με άλλα λόγια, για ένα πρόσωπο -
επιστήμονα, που δεν βάζει ακαδημαϊκούς τοίχους, αλλά πάντα έφερνε και φέρνει το
Πανεπιστήμιο στον λαό, και τον λαό στο Πανεπιστήμιο.
Πεποίθησή της άλλωστε παραμένει ότι ο Ακαδημαϊκός
οφείλει να δέχεται τα μηνύματα των καιρών, να μετέχει της κοινωνικής συνείδησης
και να είναι πρότυπο ενεργού πολίτη.
Αυτή είναι η μεγάλη της συμβολή.