«ΚΑΛΠΑΚΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ 'ΒΕΡΝΤΕΝ' του 1940» του Γεωργ. Χ. Κατσιμήτρου

Άρθρου με τίτλο «ΚΑΛΠΑΚΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ 'ΒΕΡΝΤΕΝ' του 1940»  που δημοσιεύτηκε το 1971 στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ Εικονογραφημένη το οποίο συνέγραψε ο μακαρίτης στρατηγός Γεώργιος Χαρ. Κατσιμήτρος παιδί του υπερασπιστή της Ηπείρου το 1940 στρατηγού Χαραλ. Γ. Κατσιμήτρου που διοίκησε την ΧΙΙΙ Μεραρχία.

ΚΑΛΠΑΚΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ «ΒΕΡΝΤΕΝ» ΤΟΥ 1940

Από τό περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ Ἔτος Δ’ Νοέμβριος 1971, Τεύχος αρ. 41 σελ. 12 – 23

Τὸ ἀρχικὸν ἰταλικὸν σχέδιον πολέμου κατὰ τῆς Ἑλλάδος, γνωστὸν ὑπὸ τὴν συνθηματικήν ὀνομασίαν «Emergenza G», συνετάχθη ὑπὸ τοῦ θεωρητικοῦ τοῦ κεραυνοβόλου πολέμου στρατηγοῦ Βισκόντι Πράσκα. Εἶχε περιωρισμένον στρατηγικὸν ἀντικειμενικὸν σκοπόν, ἀποβλέπον μόνον εἰς τὴν κατάληψιν τῆς Ἠπείρου. Τὸ σχέδιον αὐτὸ ὑπεβλήθη εἰς τὸ ἰταλικὸν Γενικὸν Ἐπιτελεῖον, ὅπου συνεπληρώθη, διότι ἐκρίθη ἀπαραίτητος ἡ διεύρυνσις τοῦ περιωρισμένου ἀρχικοῦ στρατηγικοῦ σκοποῦ τῆς ἐπιχειρήσεως. Οὕτω τὸ τελικῶς διαμορφωθέν σχέδιον πολέμου, τυχὸν τῆς ἐγκρίσεως καὶ τοῦ Μουσολίνι, προέβλεπε τὴν κατάληψιν εἰς τὴν πρώτην φάσιν τῶν ἐπιχειρήσεων, τῆς Ἠπείρου καὶ τῆς νήσου Κερκύρας καὶ εἰς δευτέραν φάσιν, συνέχισιν τῆς προελάσεως, διὰ νέων δυνάμεων, μὲ τελικὸν σκοπὸν τὰς Ἀθήνας.

Ἡ προέλασις αὐτὴ κατὰ τὸν στρατηγὸν Πράσκα δὲν παρουσιάζετο καθόλου δυσχερής, καὶ θὰ ἠδύνατο νὰ ἀναληφθῆ ὑπὸ μιᾶς ὁμάδος τεσσάρων – πέντε μεραρχιῶν. Ἐὰν ὅμως παρουσιάζοντο, κατά τὸ ἰταλικόν Γ.Ε.Σ., καταστάσεις λίαν εὐνοϊκαί, ὡς βαρεῖα Ἑλληνική ἐσωτερική κρίσις ἤ κάμψις τῆς ἀντιστάσεως τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ἡ παρέλασις ἐξ Ἠπείρου πρὸς Ἀθήνας θὰ ἠδύνατο νὰ πραγματοποιηθῆ καὶ ἄνευ τῶν ἀναμενομένων ἐνισχύσεων, διὰ τῶν ἤδη ὑπαρχουσῶν ἐν Ἀλβανία μεραρχιῶν. Με βάσιν τὰς ἀνωτέρω προβλέψεις καὶ ὁδηγίας τῶν προϊσταμένων του, ὁ στρατηγὀς Πράσκα, Ἀνώτατος Διοικητὴς τῶν ἐν Ἀλβανίᾳ ἰταλικῶν δυνάμεων, διεμόρφωσε τὸν ἐλιγμόν του τὸν ἀποβλέποντα εἰς τὴν κατάληψιν τῆς Ἠπείρου (α’φάσις ἐπιχειρήσεων) ὡς ἀκολούθως : Κατάληψις ἐντὸς τῶν τεσσάρων πρώτων ἡμερῶν τοῦ πολέμου τοῦ ὠχυρωμένου κόμβου Καλπακίου, πραγματοποιουμένη ὑπὸ δύο ἰσχυρῶν μεραρχιῶν. Προέλασις μετὰ τὴν κατάληψιν τοῦ Καλπακίου, πρὸς Ἰωάννινα τῇ συνδρομῇ μιᾶς ἑτέρας μεραρχίας τῆς «Σιέννα», ἐνεργούσης ἀρχικῶς ἐπὶ τῆς κατευθύνσεως Δέλβινον – Φιλιᾶτες καὶ στρεφομένης, ἀκολούθως, πρὸς ἀνατολὰς κατὰ τὸν ἄξονα τῆς ὁδοῦ Ἠγουμενίτσα Ἰωάννινα.

Ἐκατέρωθεν τῶν ἀνωτέρω δυνάμεων κυρίας προσπαθείας καὶ συγχρόνως μὲ αὐτὰς, θὰ ἐνήργουν εὐρὺν ἐλιγμὸν πρὸς ἐγκλωβισμὸν τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων Ἠπείρου : ἡ μεραρχία Ἀλπινιστῶν «Τζούλια», ἡ ὁποία, ἐνεργοῦσα κατὰ τὸν ἄξονα Ἐρσέκα – Μέτσοβον, θὰ κατελάμβανε τὸν κόμβον Μετσόβου ἀποκόπτουσα τὰς μεταξύ Ἠπείρου – Δυτικῆς Μακεδονίας καὶ ἀντιστρόφως ἐπικοινωνίας.

Ἕνα ἄλλο ταχυκίνητον συγκρότημα (δύο συντάγματα ἱππικοῦ καὶ σύνταγμα Γρεναδιέρων), κινούμενον κατὰ μῆκος τῆς παραλίας, ἐπὶ τοῦ γενικοῦ ἄξονος Κονίσπολις - Ἠγουμενίτσα – Πρέβεζα, θὰ ἤγετο εἰς Ἄρταν – Φιλιππιάδα, εἰς τὰ νῶτα τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων, ἀποκόπτον τὴν σύμπτυξιν τούτων καὶ πρὸς Αἰτωλοακαρνανίαν.

Οὕτω διὰ τῆς σχεδιασθείσης ἐκμηδενίσεως τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων Ἠπείρου, ἡ ὁποία θὰ ἐπραγματοποιεῖτο ὡς προεβλέπετο ἐντὸς ἐλαχίστου χρόνου, οἱ Ἰταλοὶ θὰ ἐγίνοντο κύριοι τοῦ ἠπειρωτικοῦ χώρου καὶ τοῦ λιμένος Πρεβέζης. Μετὰ ταῦτα θὰ καθίστατο δυνατὴ ἡ ἐκεῖ ἀποβίβασις τῶν ἀναμενομένων ἐνισχύσεων διὰ τὴν ἔναρξιν τῆς δευτέρας φάσεως τῶν ἐπιχειρήσεων τῆς κεραυνοβὀλου προελάσεως πρὸς Ἀθήνας ἐπὶ τῶν γενικῶν κατευθύνσεων Ἄρτα - Λαμία - Ἀταλάντη – Τανάγρα καὶ Ἀγρίνιον – Μεσολόγγιον - Ἀθῆναι, πρὶν περατωθῆ ἡ γενική ἐπιστράτευσις τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ ἡ συγκέντρωσις τούτου εἰς τὸ μέτωπον. Χαρακτηριστικὸν τῆς ἐπικρατούσης ὑπερμέτρου αἰσιοδοξίας διὰ τὴν ἐπιτυχῆ ἔκβασιν τῶν ἐπιχειρήσεων ἀποτελεῖ τὸ γεγονός, ὅτι αὐτὸς οὗτος ὁ Ἰταλός ἀρχιστράτηγος Πράσκα, αἱ προβλέψεις καὶ εἰσηγήσεις τοῦ ὁποίου μεγάλως συνετέλεσαν εἰς τὴν λήψιν τῆς ἀποφάσεως τοῦ Μουσουλίνι διὰ τὴν ἐπίθεσιν κατὰ τῆς Ἑλλάδος, διεβεβαίωνε τὸν Ἰταλὀν δικτάτορα τὴν 15ην Ὀκτωβρίου 1940 : «Ἡ ἐνέργεια προπαρασκευάσθη κατὰ τρόπον ὥστε νὰ δώση τὴν ἐντύπωσιν ραγδαίας ἀνατροπῆς τῆς καταστάσεως ἐντὸς ὀλίγων ἡμερῶν». Καὶ προσέθεσε : « Ἡ κατάληψις τῆς Ἠπείρου θὰ ἀπήτει χρόνον 10 – 15 ἡμερῶν μόνον».

Τὴν ἐναντίον τῆς Ἠπείρου ἐπερχομένην ἀπειλήν ἐκαλεῖτο νὰ ἀντιμετωπίση ἡ ἀνεξάρτητος 8η ἑλληνική Μεραρχία. Ἡ ἀπὸ τοῦ μηνὸς Αὐγούστου 1940 ἔντασις τῶν σχέσεων μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Ἰταλίας καὶ ἡ προοδευτική συγκέντρωσις ἰταλικῶν δυνάμεων ἐγγὺς τῆς μεθορίου, ἐπροκάλεσαν τὴν λῆψιν παρὰ τῆς ἀνωτάτης ἑλληνικῆς ἡγεσίας ἀντιστοίχων μέτρων ἀμύνης. Διὰ τοῦτο, κατὰ τὰς ἀρχὰς Ὀκτωβρίου, ἡ καλύπτουσα τὴν Ἤπειρον 8η Μεραρχία εἶχε πλήρως ἐπιστρατευθῆ καὶ ἐνισχυθῆ ἐκ τοῦ ἐσωτερικοῦ διὰ μονάδων πεζικοῦ καὶ πυροβολικοῦ. Βασική ἀποστολὴ τῆς μεραρχίας αὐτῆς, ἀπορρέουσα ἐκ τοῦ Σχεδίου Ἐπιχειρήσεων τοῦ Γ.Ε.Σ., ἦτο ἡ κάλυψις ἀφ’ ἑνὸς τοῦ «Θεάτρου τῶν ἐπιχειρήσεων Μακεδονίας», ἐκ τῆς κατευθύνσεως Ἰωάννινα – Μέτσοβον, καὶ ἡ ἀπόφραξις ἀφ’ ἑτέρου τῶν πρὸς Αἰτωλοακαρνανίαν ὁδεύσεων. Τὸ Γ.Ε.Σ., διὰ τῆς δοθείσης εἰς τὴν μεραρχίαν τοιαύτης ἀμυντικῆς ἀποστολῆς, ἀπέβλεπεν εἰς τὴν κάλυψιν τῆς γενικῆς ἐπιστρατεύσεως τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ τῆς ὁλοκληρώσεως τῆς στρατηγικῆς συγκεντρώσεως τούτου εἰς τὸ Ἀλβανικὸν μέτωπον. Αἱ ἐνέργειαι αὐταὶ προεβλέπετο νὰ περατωθοῦν ἐντὸς εἰκοσαημέρου ἀπὸ τῆς ἐνάρξεως τῶν ἐχθροπραξιῶν. Τὴν ἀποστολήν της αὐτὴν ἡ μεραρχία ἠδύνατο νὰ ἐκπληρώση, κατὰ τὰς ὁδηγίας τοῦ Γ.Ε.Σ., δι΄ ἀμυντικοῦ ἀγῶνος εἴτε ἐπὶ τῆς γραμμῆς Καλπάκι – Καλαμᾶς, ὑπὸ τὴν δέσμευσιν ὅμως ὅπως μὴ ἀγκιστρωθῆ ἐκεῖ καὶ φθείρη προώρως τὰς δυνάμεις της, εἴτε ἀπὶ τῆς γραμμῆς Ἄραχθος πόταμος, εἴτε τέλος, ἐπί μιᾶς ἐσχάτης γραμμῆς ἀμύνης, κειμένης ἀκόμη νοτιώτερον, εἰς Ἀκαρνανίαν. Βεβαίως, εἰς τὰς δύο τελευταίας περιπτώσεις ἡ 8η Μεραρχία θὰ ἦτο ὑποχρεωμένη νὰ ἐγκαταλείψη τὰ Ἰωάννινα καὶ νὰ ἐκχωρήση εἰς τὸν ἀντίπαλον μέγιστον μέρος τῆς ἑλληνικῆς ἐπικρατείας, αὐτὴν ταύτην τὴν ἰδιαιτέραν πατρίδα τῶν ἐφέδρων της, τὴν Ἤπειρον. Κατὰ τὴν κρίσιν τοῦ Γ.Ε.Σ. ἡ προσωρινή ἀπώλεια μέρους ἐθνικοῦ ἐδάφους δὲν θὰ εἶχε τόσην σημασίαν ὅσην ὁ κίνδυνος προώρου φθορᾶς τῶν δυνάμεων Ἠπείρου εἰς μίαν ἀμφιβόλου ἀποτελέσματος προσπάθειαν διαμφησβητήσεως τοῦ ἐδάφους τῆς Ἠπείρου. Διὰ τοῦτο καὶ εἰς τὰς διαβιβασθείσας, τὸν Αὔγουστον 1940, ὁδηγίας τοῦ Ἀρχηγοῦ τοῦ Γ.Ε.Σ. πρὸς τὸν διοικητήν τῆς μεραρχίας (διὰ τῶν ὁποίων παρείχετο εἰς αὐτὸν ἀπόλυτος πρωτοβουλία ἐνεργείας), ἐτονίζοντο καὶ τὰ ἐξῆς : «Ἀναγνωρίζεται ἡ δυσχερὴς θέσις εἰς ἥν εὑρίσκεται ἡ μεραρχία. Ἡ κυβέρνησις δὲν ἀναμένει ἐκ τῆς μεραρχίας νίκας, δεδομένης τῆς ἀριθμητικῆς ὑπεροχῆς τοῦ ἀντιπάλου, ἀναμένει ὅμως ἐκ ταύτης νὰ σώση τὴν τιμὴν τῶν ἑλληνικῶν ὅπλων καὶ πρὸς τοῦτο ὁ διοικητὴς τῆς μεραρχίας δύναται νὰ διαθέση τὰς δυνάμεις του ὅπως νομίζει καλύτερον».

Ἔχων, ὅθεν ἐκ τῶν ἀνωτέρω ὁ διοικητὴς τῶν δυνάμεων Ἠπείρου ὑποστράτηγος Χαρ. Κατσιμῆτρος πλήρη ἐλευθερίαν ἐνεργείας εἰς ὅ,τι ἀφορᾶ τὴν διαμόρφωσιν τοῦ ἐλιγμοῦ του καὶ τὴν ἐκλογήν τῆς τοποθεσίας ἀμύνης, ἀπεφάσισε νὰ ἀγνοήση παντελῶς τὸν μέχρις Ἀράχθου ποταμοῦ ὑποχωρητικὸν ἐλιγμὸν καὶ ἀντὶ τούτου νὰ ἀμυνθῆ σταθερῶς, ἄνευ ἰδέας ὑποχωρήσεως ἐπὶ τῆς τοποθεσίας Καλπάκι – Καλαμᾶς. Καὶ τοῦτο, διότι ἐθεώρει ὅτι μία τοιαύτη εὐρεῖα σύμπτυξις, εἰς βάθος 80 – 100 χιλιομέτρων, ξένη τελείως πρὸς τὴν ἰδιοσυγκρασίαν τοῦ Ἕλληνος μαχητοῦ καὶ μὲ ἀντίπαλον ὑπερέχοντα εἰς ἀεροπορίαν καὶ ταχυκινησίαν, θὰ ἀπέληγεν εἰς βεβαίαν διάσπασιν τῶν γραμμῶν του καὶ διάλυσιν τῆς μεραρχίας του. Ἀντιθέτως, ἐὰν ἐγκαθίστατο διὰ τοῦ μεγαλυτέρου μέρους τῶν δυνάμεων του εἰς τὴν γραμμὴν Καλπακίου, θὰ ἠδύνατο, ἐκμεταλλευόμενος τὴν φυσικήν καὶ τεχνικὴν ταύτην ἰσχύν, νὰ ἀντιμετωπιση, ὑπὸ συνθήκας πλεονεκτικάς δι’ αὐτόν, τὸν ἀντίπαλον καὶ νὰ δημιουργήση ἀρχῆθεν εὐνοϊκὰς συνθήκας εἰς τὴν ἐξέλιξιν τῶν ἐπιχειρήσεων. Ἐπί τοῦ ὑπολοίπου ἠπειρωτικοῦ μετώπου, ἐκτεινομένου μέχρι τῶν ἀκτῶν τοῦ Ἰονίου, ἐπὶ τοῦ ὁποίου, κατὰ τὴν ἐκτίμησιν τῆς μεραρχίας δὲν ἀνεμένετο ἄμεσος ἀπειλή, ἀπεφασίσθη ἡ διάθεσις τῶν ὅλως ἀπαραιτήτων δυνάμεων διὰ τὴν ἄμυναν τῆς γραμμῆς ποταμός Καλαμᾶς.

Ἐπί τῇ βάσει τῶν ἀνωτέρω ἀποφάσεων του, ὁ διοικητὴς τῆς 8ης Μεραρχίας ἐκδίδει τὴν 23ην Σεπτεμβρίου 1940 ἀπόρρητον προσωπικήν διαταγήν πρὸς τοὺς διοικητάς, διὰ τῆς ὁποίας, ἀφοῦ πρῶτον καθώριζεν ὅτι «ἡ μεραρχία ἔχει τὴν ἀπόφασιν νὰ παρασύρει τὸν ἀντίπαλον ἐπὶ τῆς ὠργανωμένης τοποθεσίας Καλπακίου καὶ, ἀφοῦ ἐπιφέρη εἰς τοιοῦτον φθοράν, διὰ τῆς γενικῆς ἀντεπιθέσεως θὰ ἐπιδιώξη νὰ τὸν ἀπορρίψη πέραν τῶν συνόρων», κατέληγεν : «Ἡ τιμή τῶν ἑλληνικῶν ὅπλων ἀπαιτεῖ ὅπως οἰανδήποτε τμῆμα εἰς οἰανδήποτε κατάστασιν καὶ ἄν εὑρεθῆ δέον νὰ πολεμήση μέχρι τοῦ τελευταίου φυσιγγίου καὶ νὰ θυσιασθῆ ἀλλ’ οὐδέποτε νὰ παραδοθῆ. Ἀξιῶ καὶ ἀπαιτῶ ὅπως ἐνστερνισθῶσι πάντες τὸ πνεῦμα τῆς παρούσης, βαθμοφόροι καὶ στρατιῶται παντὸς ὅπλου καὶ σώματος καὶ ὅλαι αἱ διοικήσεις καὶ τὰ ἐπιτελεῖα, καὶ ὅτι τὸ βλέμμα πάντοτε πρέπει νὰ εἶναι ἐστραμμένον πρὸς τὰ ἐμπρὸς καὶ νὰ κυριαρχεῖ εἰς τὰς σκέψεις καὶ τὰς πρέξεις των τὸ πνεῦμα τῆς δραστηριότητος καὶ ἐπιθετικότητος καὶ οὐχὶ τάσις πρὸς τὰ ὁπίσω».

Ἡ διαταγὴ αὐτὴ τοῦ Ἕλληνος μεράρχου, ἐκδοθεῖσα ἕνα ὁλόκληρον μήνα πρὸ τῆς ἐνάρξεως τοῦ πολέμου, ἀποτελεῖ πράγματι τὴν λιδίαν λίθον τῆς νίκης τοῦ Καλπακίου. Ἡ ἐπιλεγοῦσα διὰ τὴν μέχρις ἐσχάτων ἄμυναν τοποθεσία Καλπακίου παρεῖχε πράγματι ἐξαίρετα πλεονεκτήματα. Στοιχιζομένη ὑπὸ ὑψωμάτων ἐν σχήματι πετάλου ἐκ τοῦ ἑνός ἄκρου αὐτῆς εἰς τὸ ἕτερον, ἐδέσποζεν ἀπολύτως τῆς πρὸ αὐτῆς σχηματιζομένης μικρᾶς πεδιάδος τοῦ ποταμοῦ Καλαμᾶ, ὡς καὶ τῶν δύο κυρίων ὁδικῶν ἀρτηριῶν τῶν ἀγουσῶν ἐξ Ἀλβανίας καὶ συγκλινουσῶν εἰς τὸν ὁδικόν κόμβον Καλπακίου. Ἐξ ἄλλου, παραλλήλως σχεδὸν πρὸς τὴν γραμμὴν τῶν ὑψωμάτων, ἡ τοποθεσία αὐτὴ διετέμνετο ὑπὸ ἐκτεταμένου ἕλους, τὸ ὁποῖον ἐκαλύπτετο ὑπὸ πυκνῶν φυτῶν, καὶ ἦτο ἀπολύτως ἀδιάβατον.

Ἡ φυσική ἀμυντική ἰσχὺς τῆς τοποθεσίας ἐπηυξήθη καὶ διὰ τῆς κατασκευῆς πολλαπλῶν ἔργων ἐκστρατείας ἐκ προχείρων ὑλικῶν. Χαρακώματα ὀρθίως βάλλοντος εἰς δύο ἤ τρεῖς διαδοχικὰς γραμμάς, προστατευόμενα, εἰς τὰ σπουδαιότερα σημεῖα, ὑπὸ σειρῶν συρματοπλεγμάτων, περιέβαλλον τὰ ὑψώματα, ἐνῶ πολυβολεῖα, κατασκευασθέντα ἐντὸς βράχων, παρεῖχον τελείαν ἀπόκρυψιν τόσον ἀπὸ τὴν ἐπίγειον ὅσον καὶ τὴν ἐναέριον παρατήρησιν. Εἶχον ἐπίσης ἀνθεκτικότητα ἴσην πρὸς τὰ μόνιμα τοιαῦτα. Κατεσκευάσθησαν, ἀκόμη, πολυάριθμα σκέπαστρα διὰ τὸ προσωπικὸν πρὸς προστασίαν του ἐκ τῶν ὁλοσώμων βλημάτων πυροβολικοῦ. Ἐξ ἄλλου, διὰ τὴν ἄμυναν κατὰ τῶν ἁρμάτων ἀνωρύχθησαν εἰς ἐπίκαιρα σημεῖα ἑκατέρωθεν τῶν ὅδικῶν ἀξόνων, βαθεῖαι ἀντιαρματικαί τάφροι ἐπιμελῶς καμουφλαρισμέναι καὶ ἐνεπήχθησαν φράγματα ἐκ σιδηροτροχιῶν. Ἀντιαρματικαὶ ὑπονομεύσεις διὰ βλημἀτων πυροβολικοῦ ἐπὶ τῶν δύο κυρίων ἐπί καὶ ἑκατέρωθεν τῶν δύο κυρίων δρομολογίων συνεπλήρωναν ἀποτελεσματικῶς τὴν ἀντιαρματικὴν ἰσχύν τῆς τοποθεσίας.

Ἡ ἀριστοτεχνική αὔτη ὀργάνωσις τοῦ ἐδάφους δι’ ἁπλῶν ἔργων ἐκστρατείας ὑπῆρξεν ἔργον μιᾶς ὁμάδος ἐπιλέκτων ἀξιωματικῶν τῆς μεραρχίας, ὑπὸ τὸν ἀρχηγόν τοῦ πυροβολικοῦ της συνταγματάρχην Παν. Μαυρογιάννην. Εἰς αὐτοὺς ἀναμφισβητήτως ἀνήκει ἡ τιμὴ τῆς ἀνεγέρσεως τοῦ ἀπορθήτου τείχους τῆς Ἠπείρου. Ἡ ἀποτελεσματικότης τῶν ἔργων τούτων ἐπροξένησε τόσην φοβεράν ἐντύπωσιν εἰς τοὺς Ἰταλοὺς, ὥστε ὁ μὲν στρατηγός Ρόσσι, διοικητής τοῦ ἐνεργήσαντος κατὰ τοῦ Καλπακίου Σώματος Στρατοῦ, νὰ ἀναφέρεται συνεχῶς εἰς τὸ «περιχαρακωμένον στρατόπεδον Καλπακίου (campo fortificato di Kalibaki) ὁ δὲ Μουσολίνι νὰ ἀποκαλέση ταῦτα, βραδύτερον, ὡς τὰ τρομερὰ ἔργα τῆς γραμμῆς Μεταξᾶ».

Καὶ ἤδη φθάνομεν εἰς τὴν μοιραίαν ἐκείνην 27ην Ὀκτωβρίου, ἡμέραν Κυριακήν. Τὰ πάντα, ἀπὸ ἰταλικῆς πλευρᾶς, εἶναι ἔτοιμα διὰ τὴν ἔναρξιν τῆς κεραυβοβόλου ἐκστρατείας. Διάχυτος εἶναι ἡ πεποίθησις διὰ τὴν ταχεῖαν καὶ νικηφόρον ἐξέλιξιν τῶν ἐπιχειρήσεων. Ἀνώτεραι καὶ κατώτεραι διοικήσεις, ἐπιτελεῖα καὶ μονάδες διακατέχονται ὑπὸ τῆς βεβαιότητος ὅτι ἐντὸς 3 – 5 ἡμερῶν θὰ εὑρίσκωνται εἰς Ἰωάννινα καὶ ἐντὸς 10 – 15 ἡμερῶν θὰ εἶναι κὐριοι τῆς Ἠπείρου. Ἀνάλογον εἰς ὑπέρμετρον αἰσιοδοξίαν, ἀλλὰ καὶ εἰς ἀνεπίτρεπτον διὰ στρατιωτικοὺς ἡγήτορας ἀλαζονείαν, εἶναι καὶ αἱ διαταγαὶ τῶν Ἰταλῶν στρατηγῶν: «Ἀξιωματικοί, ὑπαξιωματικοὶ καὶ στρατιῶται τοῦ Σώματος Στρατοῦ Τσαμουριᾶς», γράφει ὁ σωματάρχης Ρόσσι, ‘’εντὸς ὀλίγων ὡρῶν θὰ κληθῆτε νὰ διέλθητε τὴν ἑλληνικὴν μεθόριον. Εἶναι ὑψηλή ἡ τιμὴ αὔτη ἥτις σᾶς ἐπιφυλάσσεται τὸ νὰ κάμητε νὰ λάμψη ἅπαξ ὅτι ἡ ἀνδρεία τοῦ Ἰταλοῦ στρατιώτου. Θραύσατε τὴν ἐχθρικήν ἄμυναν, ὡς ἡ χιονοστιβάς, ἥτις κατερχομένη ἐκ τῶν ὀρέων, συμπαρασύρει τὸ πᾶν κατὰ τὴν διάβασιν της. Ὁ ἐχθρὸς δὲν θὰ δυνηθῆ νὰ ἀντιστῆ εἰς τὴν ἀνδρείαν σας, εἰς τὴν δύναμιν τῶν ὅπλων σας καὶ τοῦ πυρός σας. Ἡ Ἰταλία θὰ εἶναι ὑπερήφανος διὰ σᾶς». Ἰδοῦ καὶ ἡ διαταγὴ τοῦ διοικητοῦ τῆς μεραρχίας «Φερράρα» στρατηγοῦ Τζανίνι : «Ἀπὸ δέκα ἐννέα μηνῶν εἰς τὴν ὀχυρὰν καὶ τραχεῖαν ταύτην γῆν τῆς Ἀλβανίας χαλυβδοῦμεν ὅπλα καὶ καρδίας, προσηλομένοι εἰς ἕνα σκοπόν, ὅστις εἶναι ἐγγύς. Συνεσφιγμένοι εἰς μίαν μόνην δέσμην ἐνεργειῶν καὶ θελήσεων προσηλοῦμεν τὸ βλεμμα πρὸς τὴν Ἤπειρον. Θὰ ἀναθάλη ἡ δάφνη τῆς Φερράρα . . .»

Τὰ ἐπακολουθήσαντα, ὅμως, γεγονότα διέψευσαν οίκτρῶς τὰς προβλέψεις τῶν ὑποψηφίων κατακτητῶν τῆς Ἠπείρου. Διότι ἐντὸς ὀλίγου ἡ μὲν «χιονοστιβάς» τοῦ Σώματος Στρατοῦ Τσαμουριᾶς μετεβλήθη εἰς ἀκίνδυνον ρύακα πρὸ τοῦ Καλαμᾶ, ἡ δὲ δάφνη τῆς Φερράρα ἐφυλλορόησεν ἀδόξως πρὸ τοῦ Καλπακίου.

Πρὸ τῆς αὐγῆς τῆς 28ης Ὀκτωβρίου ἡ μεραρχία πεζικοῦ «Φερράρα» εἰσβάλλει αἰφνιδιαστικῶς είς τὸ ἑλληνικὸν ἔδαφος ΄ςξ τεσσλαρων σημείων δι’ ἰσαρίθμων ἰσχυρῶν φαλάγγων κατευθυνομένων συγκλινόντως πρὸς τὸν κόμβον Καλπακίου, κύριον ἀντικειμενικὸν σκοπὸν τῆς ἐπιχειρήσεως. Τὰ ἑλληνικὰ φυλάκια καὶ τὰ μικρὰ τμἠματα τῶν ταγμάτων Προκαλύψεως Κονίτσης (διοικητὴς ὁ ταγματάρχης Ν. Γίγας) καὶ Δελβινακίου (διοικητῆς ὁ γενναῖος ταγματάρχης Τζαννῆς Ἀλεβιζάτος, ὁ ὁποῖος ἐνδόξως ἔπεσε μετ’ ὀλίγας ἡμέρας εἰς Βήσσανην Ἠπείρου) ἑλίσσονται ὑποχωρητικῶς συμφώνως μὲ τὸ σχέδιον καὶ καταλαμβάνουν διαδοχικῶς τὰς προβλεπομένας θέσεις χωρὶς νὰ ἀγκιστρωθοῦν ὑπὸ τοῦ ἐχθροῦ. Συγχρόνως, δύο ἰσχυρὰ συγκροτήματα, ποὺ ἐστάλησν ὑπὸ τῆς μεραρχίας, ἀνέλαβον τὴν ἐπιβράδυνσιν τῆς προελάσεως τῶν Ἰταλῶν ἀπὸ τῶν συνόρων μέχρι τῆς τοποθεσίας ἀντιστάσεως Καλπακίου. Καὶ ἐπὶ μὲν τοῦ ἄξονος Μέρτζανη – Καλπάκι ἐνήργει ἐπιβραδυντικῶς τὸ συγκρότημα τοῦ ἀντισυνταγματάρχου Π. Παπαδημητρίου (Ι/15 Τάγμα, Πυροβολαρχία ὀρειβατικὴ τῶν 75, οὐλαμὸς συνοδείας τῶν 6,5), ἐπὶ δὲ τοῦ ἑτέρου, Χάνι Δελβινάκι – Καλπάκι, τὸ συγκρότημα τοῦ ἡρωϊκοῦ ἀντισυνταγματάρχου Μαρδοχαίου Φριζῆ, πεσόντος βραδύτερον ἐνδόξως εἰς Πρεμετὴν Βορείου Ἠπείρου. (ΙΙ/42 Τάγμα, πυροβολαρχία ὀρειβατικὴ τῶν 75, δύο οὐλαμοὶ συνοδείας τῶν 6,5).

Ἡ συμπτυξις τῶν ἑλληνικῶν τμημάτων συνεχίσθη ὁμαλῶς καὶ τὴν ἐπομένην, 29ην Ὀκτωβρίου, συμφώνως πρὸς τὸ σχέδιον τῆς μεραρχίας. Τὰς ἀπογευματινὰς ὥρας τῆς ἰδίας ἡμέρας, ὁ διοικητὴς τῆς ἑλληνικῆς μεραρχίας, κρίνας ὡς ἄσκοπον τὴν περαιτέρω φθορὰν τῶν τμημάτων ἐπιβραδύνσεως, διέταξε τὴν διακοπὴν τῆς μετὰ τοῦ ἐχθροῦ ἐπαφῆς καὶ τὴν εἴσοδον τῶν τμημάτων τούτων εἰς τὴν τοποθεσίαν ἀντιστάσεως. Πράγματι, κατὰ τὴν νύκτα, ὅλα τὰ τμήματα ἐπιβραδύνσεως εἰσῆλθον, ἄνευ ἐχθρικῆς πιέσεως, εἰς τὴν τοποθεσίαν ἀντιστάσεως, καὶ ἐτερματίσθη ἐπιτυχῶς ἡ δυσχερὴς αὐτὴ φάσις τοῦ ἀγῶνος, μὲ ἐλαχίστας ἀπωλείας. Τὴν πρωΐαν τῆς 30ης Ὀκωβρίου, τὰ ἑλληνικὰ τμήματα κατέχουν ἰσχυρῶς τὴν τοποθεσίαν Καλπακίου, ἔτοιμα νὰ δώσουν ἐκεῖ τὴν ἀποφασιστικήν μάχην. Εἰς τὸ ἄκρον δεξιὸν τῆς ἀμυντικῆς διατάξεως (ὑποτομεύς Σουδενῶν) δύο τάγματα τοῦ 15ου Συντάγματος Ἰωαννίνων τοῦ συνταγματάρχου Βασιλείου Ρήγα, κατέχουν τὰ δύο μεγάλης τακτικῆς σημασίας ὑψώματα, τὰ κλειδιὰ τῆς περιοχῆς : Τὴν γυμνὴ καὶ δυσπρόσιτη Γκραμπάλα (τὸ ΙΙΙ/16 Τάγμα Πανταζῆ) καὶ τὴν δασωμένην Ἀσόνισα (ΙΙ/15 Τάγμα Καραμολέγκου). Τὸ τρίτον τάγμα τοῦ συντάγματος (Ι/15 Ἀποστολίδη), τὸ ἐφεδρικὸν παραμένει εἰς τὴν περιοχήν Σουδενῶν. Δύο ὀρειβατικαὶ πυροβολαρχίαι τῶν 75 Σκόντα καὶ μία τῶν 105 Σνάϊντερ, ὑπὸ τὸν ταγματάρχην Γ. Βέρσην (ὁ ὁποῖος βραδύτερον ἔπεσε ἐπὶ τοῦ πεδίου τῆς τιμῆς), παρέχουν τὴν ὑποστήριξιν των εἰς τὸ πεζικὸν τοῦ 15ου Συντάγματος.

Εἰς τὸ κέντρον τῆς διατάξεως, τὸ Ι/40 Εὐζωνικὸν Τάγμα Ἄρτης, τοῦ ταγματάρχου Ἀλ. Χρυσοχόου (3 λόχοι εὐζώνων) καὶ ὁ λόχος Πολυβόλων τοῦ λοχαγοῦ Φατούρου κατέχουν τὸ ὕψωμα Κούματα καὶ τὸν λόφον Καλπακίου (ὑποτομεύς Καλπακίου). Τὰ ὑψώματα ταῦτα κείμενα ἑκατέρωθεν τῆς ὁδοῦ τῆς ἀγούσης πρὸς Ἰωάννινα καὶ πρὸ τοῦ κόμβου Καλπακἰου, σημείου διχαλώσεως τῶν ὁδῶν, φράσσουν ἀποφασιστικῶς τὴν ὁμώνυμον διάβασιν. Ὁ ὑποτομεύς Καλπακίου τελῶν ὑπὸ τὴν διοίκησιν τοῦ ἀντισυνταγματάρχου Ἰωάννου Μωραΐτη, ὑποστηρίζεται ὑπὸ δύο πεδινῶν πυροβολαρχιῶν τῶν 75 Κρούπ καὶ ὑπὸ μιᾶς ὀρειβατικῆς τῶν 105 Σκόντα. Τὸ πυροβολικὸν τοῦ ὑποτομέως τούτου, ἐκτὸς τῆς ἀποστολῆς τῆς ἀμέσου ὑποστηρίξεως τῶν τμημάτων πεζικοῦ, ἔχει επιφορτισθῆ καὶ μὲ τὴν ὑποστήριξιν τῆς ἀντιαρματικῆς ἀμύνης τῆς στενωποῦ.

Ὀλίγον δυτικώτερον, εἰς τὰ χαμηλώτερα ὑψώματα τῆς Μονῆε Βελλᾶς καὶ Βροντισμένης (ὑποτομεύς Βροντισμένης), ἔχουν ἐγκατασταθῆ δύο λόχοι τοῦ Ι Τάγματος Πολυβόλων βαρέων πολυβόλων καὶ ὁ λόχος βαρέων πολυβόλων τῆς Μεραρχίας ὑπὸ τὸν ταγματάρχην Σπ. Τριβιζᾶν. Τὴν διοίκησιν ὅλων τῶν ἀνωτέρω δυνάμεων πεζικοῦ καὶ πυροβολικοῦ τῶν τριῶν ὑποτομέων (Σουδενῶν, Καλπακίου, Βροντισμένης) ἡ μεραρχία ἐνεπιστεύθη εἰς τὸν πεπειραμένον ἡγήτορα, συνταγματάρχην Γεώργιον Ντρὲν, τὸν ἀρχηγὸν πεζικοῦ της. Ἐν συνεχεία, εἰς τὸ ἄκρον ἀριστερὸν τῆς τοποθεσίας, εἰς τὰ ὑψώματα τῆς Γκρίμπιανης, ἔχουν καταλάβει θέσεις μάχης τὸ εὐζωνικὸν ΙΙΙ/42 Τάγμα Λαμίας καὶ δύο λόχοι πολυβόλων τοῦ ΙΙ Τάγματος ὑπὸ τὸν ἀντισυνταγματάρχην Χρῆστον Ζωίδην, ἡρωικῶς πεσόντα βραδύτερον εἰς Ἀλβανίαν. Ὁ ὑποτομεὺς ὑποστηρίζεται ὑπὸ δύο ὁρειβατικῶν πυροβολαρχιῶν, μιᾶς τῶν 75 Σκόντα καὶ μιᾶς 105 Σνάϊντερ, ὑπὸ τὸν ταγματάρχην Κωστάκην. Ὡς «πυροβολικὸν ἐνεργείας συνόλου», δρῶντος δηλαδὴ ἐπ’ ὠφελεία ὁλοκλήρου τοποθεσίας, διετίθετο ἡ μοναδική βαρεῖα μοῖρα τῆς μεραρχίας (ταγματάρχης Μουρκανᾶτος) μὲ τὴν πυροβολαρχίαν τῶν 85, τεταγμένην εἰς Σουδενά, καὶ (τὴν μοναδικήν) εἰς Νεγράδες. Ἡ δύναμις, δηλαδή, ἡ ὁποία τελικῶς διετέθη διὰ τὴν ἐπάνδρωσιν καὶ ὑποστήριξιν τῆς γραμμῆς Καλπακίου ἀνήρχετο εἰς δύο τάγματα πεζικοῦ, ἕνα εὑζωνικόν τάγμα, ἕξ λόχους βαρέων πολυβόλων ἕξ ὀρειβατικάς, δύο πεδινάς καὶ δύο βαρείας πυροβολαρχίας. Ὡς ἐφεδρείας ἡ μεραρχία διαθέτει τὸ ΙΙ/42 Τάγμα Εὐζώνων εἰς Ζίτσαν,ψτὸ Ι/15 εἰς Σουδενά, καὶ τὸ Τάγμα Δελβινακίου εἰς Νεγράδες.

(Συνεχίζεται)