Η πόλη, της οποίας έχουν διασωθεί αρκετά ερείπια, κτίστηκε τον 4ο αιώνα σε φυσικά οχυρή θέση, προστατεύοντας από την εκμετάλλευση των Ηλείων αποίκων την εύφορη πεδιάδα που απλωνόταν νοτιότερα.
Την ύπαρξη της πόλης στον 4ο π.Χ. αιώνα μαρτυρούν ένας κατάλογος Θεωροδόκων της Επιδαύρου (360-355 π.Χ.), στον οποίο αναφέρονται η Κασσώπη, η Πανδοσία και η Αμβρακία.
Από τις ανασκαφές διαπιστώθηκε ότι στη θέση όπου ιδρύθηκε η Κασσώπη προϋπήρχε μια παλαιότερη μικρή πόλη από την εποχή του χαλκού που θα χρησίμευε ως τόπος συναθροίσεων για κοινή λατρεία στο ιερό της Αφροδίτης της κύριας θεότητας των Κασσωπαίων.
Η μεγάλη ακμή της πόλης σημειώνεται στον 3ο αιώνα π.Χ. όταν κτίζονται τα μεγάλα δημόσια κτίρια και ανοικοδομούνται πολλά σπίτια.
ΤΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ
Η καλή διατήρηση των τειχών και του οικισμού της Αρχαίας Κασσώπης, μας επιτρέπει να αντιληφθούμε το πολεδομικό σχέδιο του οικισμού. Σύμφωνα μ' αυτό μέσα στο πολυγωνικό της τείχος, πάχους περίπου 3,50 μέτρων, υπήρχαν γύρω στα 600 διώροφα σπίτια σε οικόπεδα των 230 τετραγωνικών μέτρων. Όλα αυτά τα σπίτια είχαν μεσημβρινό προσανατολισμό, άρτια κατασκευή και λειτουργικότητα, κοινό αποχετευτικό διάδρομο και εκπληκτικής κατασκευής σκεπασμένο υπόνομο.
Τη βάση του σχεδίου της πόλης αποτελεί η κύρια αρτηρία, μήκους 950 μέτρων και πλάτους 5-5,60 μέτρων, που σε μερικά σημεία είναι λιθόστρωτη. Ο δρόμος αυτός ένωνε τις δύο κυρίες πύλες του κάστρου και ήταν βατός σε τροχοφόρα.
Δύο άλλοι δρόμοι πλάτους 4,30-4.40 μέτρων διακρίνονται βορειότερα, οι οποίοι είναι παράλληλοι προς την κύρια αρτηρία και οδηγούν προς το θέατρο, ενώ ένας άλλος δρόμος νοτιότερα, παράλληλος με το νότιο τείχος, έχει εξαφανισθεί.
Είκοσι κάθετοι δρόμοι, πλάτους 4.00-4,40 μέτρων, διαιρούν τις τρεις παράλληλες ζώνες σε 60 περίπου ορθογώνια οικοδομικά συγκροτήματα, που έχουν πάντοτε σταθερό πλάτος (30,30 μέτρα). Έχει εφαρμοσθεί δηλαδή εδώ το εκσυγχρονισμένο ευθύγραμμο ή γεωμετρικό σχέδιο, που είχαν εγκαινιάσει πρώτες οι ελληνικές αποικίες της Κάτω Ιταλίας από το τέλος του 7ου π.Χ. αιώνα και είχε τελειοποιήσει κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα ο περίφημος πολεοδόμος, μαθηματικός και αρχιτέκτων Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (Ιπποδάμειο σύστημα).
Στο χώρο που αναπτυσσόταν η Αρχαία Κασσιώπη δέσποζαν ωδείο, θέατρα και το Πρυτανείο (ένα οικοδόμημα έκτασης 30x30 μέτρων, διώροφο στις τρεις πλευρές του και μονώροφο στην τέταρτη για να μη κρύβει τον ήλιο).
Το θέατρο της Κασσιώπης κατασκευάστηκε τον 3ο αιώνα, είχε χωρητικότητα περίπου 2.500 ατόμων και ίσως χρησιμοποιείτο και ως Βουλευτήριο. Ήταν το μικρότερο από τα δύο εν συνόλω θέατρα που υπήρχαν στην πόλη. Το άλλο, που ήταν και το μεγαλύτερο, λόγω της παραμελήσεώς του από το Νεοελληνικό Κράτος και τις φθορές από τα καιρικά και φυσικά φαινόμενα, είναι σήμερα πλήρως κατεστραμμένο.
ΟΧΥΡΩΣΗ
Η θέση του αρχαίου οικισμού της Κασσώπης είναι ιδεώδης από άποψη ασφάλειας, κλίματος και θέας, με προσανατολισμό προς νότο και τη θαυμάσια άποψη του Αμβρακικού και του Ιονίου πελάγους. Η πόλη ήταν φυσικά οχυρωμένη, χτισμένη σε υψόμετρο 550-620 μέτρων πάνω στο ευρύχωρο οροπέδιο του Ζαλόγγου, με τις ήπιες πλαγιές της ασβεστολιθικής ράχης να την προστατεύουν από τη βόρεια και βορειοδυτική πλευρά.
Τη φυσικά οχυρή θέση ενισχύει ένα ισχυρό πολυγωνικό τείχος, πάχους 3,30-3,50 μέτρων με ορθογώνιες θλάσεις, αλλά χωρίς πύργους, με περίμετρο 2,630 χιλιομέτρων, που περικλείει μια έκταση 300 στρεμμάτων. Η βόρεια πλευρά, απόκρημνη, ενισχύεται με τείχος στα βατά μόνο σημεία και με δύο μικρές ακροπόλεις στις δύο δεσπόζουσες κορυφές προς ΒΔ και ΒΑ. Η νότια πλευρά του τείχους έχει εξαφανισθεί στο μεγαλύτερο μέρος εξαιτίας των καταπτώσεων του κροκαλοπαγούς βράχου, που παρέσυραν και μέρος του οικισμού.
Μια τοξωτή πύλη, πλάτους 2.80 μέτρων, σώζεται στη δυτική πλευρά στο άκρο του κεντρικού δρόμου, ενώ μια άλλη πυλίδα βρίσκεται 100 μέτρα νοτιότερα.
Σε καλύτερη κατάσταση βρίσκεται το τείχος της δυτικής πλευράς. Για την ενίσχυση αυτού του σημείου κατασκευάστηκε ένα προτείχισμα που ένωσε τη νοτιοδυτική γωνία του τείχους με τον γκρεμό.
ΤΟΙΧΟΠΟΙΪΑ
Αν παρατηρήσουμε με προσοχή τους πέτρινους ογκόλιθους των τειχών, θα δούμε ότι με ειδικό σκάλισμα, ο ένας «κλειδώνει» μέσα στον άλλο με σκοπό την αντισεισμική προστασία. Το ίδιο σύστημα μπορούμε να δούμε στο μεσαιωνικό Κάστρο των Ρωγών, παρά την σημερινή κοινότητα Νέας Κερασούντος Πρέβεζας, όπου υπάρχει προγενέστερο εξωτερικό τείχος με πολυγωνική τεχνοτροπία. Επίσης το ίδιο σύστημα υπάρχει στα τείχη της αρχαίας Πόλης Μάτσου- Πίτσου των Ίνκας του Περού (βλ.βιβλίο «Strange World, Amazing Places» των εκδόσεων Readerʼs Digest, έκδοση 1995).
Στον 3ο αιώνα, όταν η πόλη Κασσώπη επεκτάθηκε κι έξω από το τείχος στις νότιες πλαγιές του βουνού, κατασκευάσθηκε ένα δεύτερο πολυγωνικό τείχος με πύργους και θλάσεις και περίμετρο 700μ.Έτσι στον 3ο και 2ο αιώνα το συνολικό εμβαδόν του περιτειχισμένου χώρου αντιστοιχεί σε πληθυσμό 10.000-12.000 κατοίκων και η περίμετρος σε 3.000 μέτρα.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Όπως μαρτυρούν το μέγεθος της πόλης, η Αγορά, τα δύο Θέατρα, το Πρυτανείο και το Ωδείο, που ήρθαν στο φως με την ανασκαφή, όπως και μερικές επιγραφές, η πόλη ήταν το πολιτικό κέντρο των Κασσωπαίων.
Μετά το συνοικισμό και τον περιτειχισμό η πόλη έκοψε χάλκινα νομίσματα στα μέσα του 4ου αιώνα με τη μορφή της Αφροδίτης ή ένα φίδι συσπειρωμένο. Στο τέλος του 3ου αιώνα π.Χ. ή στις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα, οι αρχές της πόλης έκοψαν χάλκινα και αργυρά νομίσματα με τη προτομή της Αφροδίτης, του Δωδωναίου Δία, της Διώνης και του Διόνυσου.
Η πόλη αναφέρεται στο έτος 312 π.Χ. όταν ο Λυκίσκος, επιμελητής του Κασσάνδρου στην Αιτωλία, στρατοπέδευσε κοντά στην Κασσώπη. Το 206 π.Χ. το Κοινό των Κασσωπαίων αποφάσισε να συμμετάσχει, μαζί με τους άλλους Ηπειρώτες, στις γιορτές προς τιμήν της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής, στη Μαγνησία του Μαιάνδρου της Μ. Ασίας.
Οι Κασσωπαίοι μετείχαν επίσης στους ευρύτερους πολιτικούς συνασπισμούς, τη Συμμαχία των Ηπειρωτών (330-232 π.Χ.) και το Κοινό των Ηπειρωτών (232-168 π.Χ.), όπως και τα περισσότερα φύλα της Ηπείρου. Με τη διάσπαση όμως του Κοινού των Ηπειρωτών το 171/170 π.Χ. οι Κασσωπαίοι τάχθηκαν, μαζί με τους Μολοσσούς και τους Θεσπρωτούς, με το μέρος του Περσέα της Μακεδονίας και εναντίον των Ρωμαίων. Οι Κασσωπαίοι μάλιστα σύναψαν μια χωριστή συνθήκη συμμαχίας με τους Μολοσσούς κι έκοψαν κοινό νόμισμα με τα ονόματα των δύο φύλων.
Μετά την ήττα του Περσέα στην Πύδνα (22 Ιουνίου 168 π.Χ.), οι Ρωμαίοι κατέλαβαν ολόκληρη την `Ηπειρο και το επόμενο έτος κατέστρεψαν εβδομήντα ηπειρωτικούς τειχισμένους οικισμούς, μεταξύ των οποίων και η Κασσώπη. Ωστόσο η πόλη δεν εγκαταλείφθηκε εντελώς από τους κατοίκους. Μετά το 31πΧ (ναυμαχία του Ακτίου) και με διαταγή του Αυτοκράτορα Αύγουστου οι κάτοικοι της Κασσώπης, όπως και των γύρω πόλεων, υποχρεώθηκαν να συνοικισθούν στη Νικόπολη.
ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ
Η πρώτη δοκιμαστική ανασκαφή στο χώρο της Κασσώπης, έγινε το 1951-52 από τον αρχαιολόγο καθηγητή Σωτήριο Δάκαρη. Τα ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Ακολούθησαν οι ανασκαφές που έγιναν από το 1952 έως το 1955, οι οποίες έφεραν στο φως πολλά κτίρια γύρω από μία αγορά, ένα μικρό θέατρο, μια δωρική στοά, ένα καταγώγιο, ή δημόσιο ξενοδοχείο, και πέτρινες τράπεζες.
Κατά τις ανασκαφές που έγιναν το 1977 έως το 1981 από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο του Βερολίνου, ανακαλύφθηκε βόρεια του καταγωγίου μία μεγάλη οικία, πού κατείχε το μισό της νησίδας.
Το 1990 τοποθετήθηκε πινακίδα που περιέχει κάτοψη της Αρχαίας Κασσώπης με πλήρη περιγραφή των ευρημάτων. Στο σχέδιο απεικονίζονται αριθμημένα τα εξής σημεία:
1.Φυλάκειο
2. Ανατολική πύλη
3. Κυρία οδός
4. Αγορά
5. Μικρό θέατρο (βουλευτήριο, ή Ωδείο)
6. Βόρεια Στοά με τιμητικά μνημεία.
7. Δυτική Στοά
8. Ιερός Βράχος και Βωμοί (θυσιαστήρια).
9. Καταγώγειο (Ξενώνας, Ξενοδοχείο)
10. Κατοικία με κατάστημα.
11. Κατοικία με περίστηλη αυλή.
12. Μικρά καταστήματα
13. Κατοικία με σιδηρουργείο
14. Μεγάλο Θέατρο
15. Δυτική Πύλη
16. Ηρώο
17. Προτείχισμα κατά πολιορκητικών μηχανών
18. Ακροπόλεις με δεξαμενές
19. Ναός της Αφροδίτης (Επίσημο ιερό)
20. Διατείχισμα της διάβασης του Ζαλόγγου
21.Νεκροπόλεις
22. Μονή του Ζαλόγγου.
Στην παραπάνω πινακίδα δεν αναφέρεται το «Πρυτανείον» (πίσω από το ναό της Αφροδίτης), όπου διασώζονται σε πάρα πολύ κατάσταση ο θρόνος του Πρυτάνεως και οι θέσεις των άλλων «συζητητών», όπως επίσης δεν αναφέρονται και οι ημικύκλιοι πέτρινοι σχηματισμοί έμπροσθεν της βόρειας στοάς. Δεν είναι γνωστό αν πρόκειται για θέσεις αναπαύσεως ή θέσεις αγαλμάτων.
Το έτος 2005 έγινε ανασκαφή στο Δυτικό τμήμα της Αρχαίας Κασσώπης και βρέθηκε μακεδονικός τάφος δύο θαλάμων, ο οποίος και είναι επισκέψιμος.
Πως θα πάτε
Η Αρχαία Κασσώπη βρίσκεται ανάμεσα στο χωριό Καμαρίνα του Νομού Πρέβεζας (οδικά απέχει 25 χιλιόμετρα από την Πρέβεζα) και το μοναστήρι του Ζαλόγγου Άγιος Δημήτριος. Για να την επισκεφθείτε, ακολουθείστε οδικά το δρόμο από Καμαρίνα προς το Ζάλογγο και 500 μέτρα πριν τα αγάλματα των Σουλιωτισσών, στην ενδεικτική πινακίδα «Αρχαία Κασσώπη», αφήστε επί τόπου το αυτοκίνητο (δεν υπάρχει Parking). Ένα σύντομο ωραίο μονοπάτι μήκους 300 μέτρων θα σας οδηγήσει, μέσα από πεύκα, στα ερείπια της Αρχαίας Κασσώπης.